Mavzu: Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishidagi asosiy ilmiy oqimlar

Adam Smitning iqtisodiy liberalizm mavzusidagi birinchi 
bayonotlaridan biri 
“Insonga odatda davlat arboblari va proyektorlar siyosiy mexanika uchun o'ziga 
xos material sifatida qarashadi. Proyektorlar inson hayotining tabiiy yo'nalishini 
buzadi, tabiatni o'ziga qo'yib, unga o'z maqsadlariga erishish va o'z loyihalarini 
amalga oshirish uchun to'liq erkinlik berish kerak... Davlatni eng quyi vahshiylik 
darajasidan eng yuksak farovonlik darajasiga ko‘tarish uchun faqat tinchlik, yengil 
soliqlar va hukumatda bag‘rikenglik bo‘lishi kerak; qolgan hamma narsa tabiiy 
jarayonni amalga oshiradi. Voqealar rivojini kuch bilan boshqacha yo'naltiruvchi 
yoki jamiyat taraqqiyotini to'xtatishga urinayotgan barcha hukumatlar 
g'ayritabiiydir. Hokimiyatda qolish uchun ular zulm va zulmni amalga oshirishga 
majbur bolib qoladilar. " 

---

12 
Yuqoridagi bayonotdan ko’rishimiz mumkinki: Hokimyat vakillari, o’z 
o’rnilarini saqlab qolish uchun, ba’zan, zulm qilishgacha borishadi. Bu narsa 
Monopiliyaning kuchayishi va inflyatsiya darajasini misli kor’ilmagan nuqtaga 
olib chiqishi mumkin.
Asta-sekin professorning e’tibori etikadan (inson axloqi haqidagi ta’limot) 
sotsiologiya va iqtisodga o‘tadi. Bu oʻtish tugaguniga qadar Smit oʻz maʼruzalari 
asosida “Axloqiy his-tuygʻular nazariyasi”ni nashr etdi. Bu asarida u ijtimoiy 
barqarorlikni ta’minlovchi xulq-atvorning axloqiy me’yorlarini tahlil qilib, so‘nggi 
sahifalarida shunday deb yozadi: “Boshqa bir risolamda huquq va davlatning 
umumiy tamoyillarini hamda turli inqiloblarni tahlil qilishga harakat qilaman. 
bu institutlar jamiyat taraqqiyotining asrlar va davrlarini boshidan kechirgan”. 
Smit hayotining oxirigacha bunday kitob yozish rejasidan voz kechmadi, ammo bu 
loyiha juda ko'p vaqt talab qiladigan bo'lib chiqdi. Lekin, “Teoriya” tufayli uning 
muallifi shuhrat qozondi va Glazgo universiteti, Smitning ma'ruzalarini tinglashni 
istagan boshqa mamlakatlardan kelgan talabalarni jalb qilish markaziga aylandi. 
Glazgoda professor ko'plab taniqli shotlandlar bilan tanishdi: Jozef Blek, Jeyms