Mavzu: Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishidagi asosiy ilmiy oqimlar

Fransua Kene
davlatda hamma soliqlar renta oluvchilaryer egalari tom onidan t
o ‘lanishini talab qilishni ilgari surdi.«Iqtisodiy jadval»da faqat oddiy takror ishla
b chiqarishgina muhokama qilinadi, boylik to ‘plash muammosi chetda qoldi. Ken
e fermerlar qo‘lida qolgan qishloq xo‘jaligi mahsuloti qismi qaysi yo‘l bilan r
ealizatsiya qilinganini ko‘rsatmagan. «Unumsiz»lar m ehnat vositalarini tiklash
zarurati e’tibordan chetda qoldi.Fransua Kenening «Iqtisodiy jadval»lari qayta is
hlab chiqarish jarayonini amalga oshirish uchun zarur shart-
sharoitlarni birinchi bo‘lib ko‘rsatib bergan edi.Fiziokratlar «Sof mahsulot» ishl
ab chiqarishni qaramaqarshi fikrlar bilan izohladilar. Bir tom ondan, sof mahs
ulot tabiat in ’omi sifatida dehqonchilikka xos o'sishning tabiiy jarayonining at
ijasi hisoblanadi.Shu bilan birga, uning fikricha, dehqonchilik mehnatining na

---

7 
tijasi ish haqi ustidan ortiqcha olingan narsadir. Foyda ish haqining bir ko'rinishi
sifatida baholanadi. 
 
Fransua Kene - 
Fransuz iqtisodchisi, fiziokratlar maktabining asoschisi. London 
Qirollik jamiyatining Parij Fanlar akademiyasining a'zosi. Quesnay ijodi Karl 
Marks tomonidan tanqid qilingan. U "sof mahsulot" nazariyasini yolg'on, jamiyatni 
uch sinfga bo'lish tushunchasini - noto'g'ri deb e'lon qilib, jadval aksiomatikasini 
rad etdi. Marksning fikricha, Kvene kapitalizmning vujudga kelishi sharoitida 
takror ishlab chiqarish mexanizmini va bu mexanizmning ichki nomuvofiqligini 
aks ettira olmadi. Boshqa tomondan, nemis iqtisodchisi Kvesnening amaliy 
tavsiyalari haqida ijobiy gapirib, ularning progressiv antifeodal xarakterini qayd 
etdi. 
Fransua Kene 
davlat iqtisodiyotidagi agentlarning uchta guruhini aniqladi: 
1.
dehqonlar va qishloq xo'jaligidagi maosh oluvchilar, "mahsuldor sinf". 
2.
yer egalari - feodallar (shu jumladan qirol). 
3.
sanoatchilar, savdogarlar, hunarmandlar va qishloq xoʻjaligidan tashqarida band 
boʻlgan boshqalar, “bepushtlar sinfi. 
Jadvalga koʻra, yillik takror ishlab chiqarish sikli doirasida yer rentasini 
toʻlashdan oldin mahsulot va pul muomalasining beshta harakati sodir boʻladi: 
fermerlar yer egalariga 2 milliard livr toʻlaydilar. Keyin konvertatsiya jarayonining 
o'zi sodir bo'ladi:

---

8 
1.Yer
egalari fermerlardan 1 milliard livr miqdorida oziq-ovqat mahsulotlarini 
sotib oladi. Fermerlar milliardni qaytarib oladi va bu miqdor yillik mahsulotning 
1/5 qismi kabi muomaladan chiqariladi.
2.Ikkinchi milliard ijara uchun egalari sanoat mahsulotlarini "steril" sinfdan sotib 
oladilar. 
3.
"Steril" sinf o'zi olgan milliardga fermerlardan oziq-ovqat sotib oladi. Fermerlar 
yana bir milliard oladi va yillik mahsulotning yana beshdan bir qismi muomaladan 
chiqariladi. 
4.
dehqonlar “bepusht” sanoat mahsulotlaridan 1 mlrd. Mahsulotlar har yili ishlab 
chiqarilgan mahsulot tannarxiga kiritilgan asboblar va materiallarni almashtiradi. 
5.
“Bepusht” sinf bu milliard xom ashyoni dehqonlardan sotib oladi. 
Erdan olinadigan sof daromad Quesnayning barcha mulohazalari asosini tashkil 
qiladi. U 4/7 qismini egalariga, 1/7 qismini ruhoniylarga va 2/7 qismini davlatga 
berishni adolatli deb topdi. U ma'naviy madaniyat va hokimiyatni rivojlantirish 
uchun erkin va bo'sh kuchlar zarurligi to'g'risida mulkdorlar sinfining mavjudligini 
asoslab berdi. Kene tizimi Adam Smit va uning izdoshlariga chuqur ta'sir ko'rsatdi.