Mavzu: Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishidagi asosiy ilmiy oqimlar

Fransua Kenening
«Iqtisodiy
jadvali»
qabul qilingan ijtimoiy kapitalni takror ishlab chiqarish
tahliliga urinish tashkil qildi.
Takror ishlab chiqarish jarayonini ko‘rib chiqib,
Fransu Kene
daromadning
paydo bo‘lishi, kapital va daromadning o ‘zaro almashishi, ishlab chiqarish
sarfi bilan yakuniy sarf orasidagi munosabatlami tahlil qildi. Qayta ishlab
chiqarish jarayoni mavridi sifatida u «ishlab chiqarish mehnatining ikkita
katta turi- xomashyo ishlab chiqarish va sanoat orasidagi munosabat» ni
ko‘rsatdi. Bularning hammasi «Iqtisodiy jadval»da o ‘z aksini topdi. 
Fransua Kene «Iqtisodiy jadval»
ni tuzishda ma’lum qarashlardan kelib chiqi
b, qator mulohazalarni bayon etgan edi, ya’ni u ilmiy abstraksiyalashga

---

6 
suyandi. U oddiy qayta ishlashni tahlilning boshlanishi uchun qonuniy
deb hisoblab, tashqi savdo ta’sirida baho o‘zgarishlarini mavhumlashtirdi.
Ijtimoiy qayta ishlab chiqarishni tahlil qilar ekan, Kene tovar kapitali
harakatini alohida olib qaradi, chunki qayta ishlab chiqarish masalasi,
avvalo, ijtimoiy mahsulot realizatsiyasi masalasidir. 
«Iqtisodiy jadval»
fiziokratlarning hamma asosiy fikrlarini jamiyatning 
uch sinfga (mulkdorlar, fermerlar va unumsiz) ajratishi, sof mahsulot (qo'shimcha 
qiymat)ning faqat qishloq xo‘jaligida ishlab chiqarilishi, sanoat
uchun faqat qiymatning tuzilishi xarakterli ekanligi, savdoda teng qimmatli
narsalar almashuvi erkin raqobatning natijasi ekanligini o‘z ichiga olgan
edi.Fermerlar kapitali dastlabki yillik avanslarga bo‘linadi. Kene umumiy
jamoat mahsulotining qiymatiga aloqador va natural shakli orasidagi farqlarni 
ko‘rsatdi, kapital va daromad kategoriyalarini ajratdi. 
«Iqtisodiy jadval»
muallifi renta oladigan mulkdorlar egalik qiladigan
yer-mulk mavjudligidan xo'jalikni yer ijaraga olib, kapital jam g‘aradigan
fermerlar yuritishidan kelib chiqqan edi. Fermerlar kapitali ikki qismdan
iborat:1) 10 yilgacha muddatga berilgan, har yili o‘ndan biri (1 milliard 
livr) yillik mahsulot qiymatiga kiruvchi 10 mlrd. livrdan iborat dastlabki 
avans (asosiy kapital);2) Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarish xodimlari ish haqi, h
om ashyochiqimlariga sarflanadigan 2 mlrd livrdan iborat yillik avans (aylanma
kapital);kapitalning bu qismi bir yil davomida xizmat qiladi, uning 
qiymati esa mahsulot qiymatiga kiradi, u to‘laligicha kapital hajmini
to'ldirishga sarflanadi.Fermerlarning yillik mahsulot qiymati oshirilgan
kapital qiymati (13 mlrd. livr) dan tashqari 2 mlrd livr miqdoridagi sof mahsulot
qiymatini o’z ichiga olib, ami 5 mlrd livrni tashkil qiladi. O’zining natural shakliga 
ko’ra qishloq xo’jaligini mahsuloti 1) aylanma capital hajmini qoplashga zarur 
bo’lgan urug’ va oziq-ovqatdan; 2) ayirboshlash uchun olingan oziq-ovqatdan va 
3) sanoat uchun olingan xomashyodan iborat bo’ladi va o’z aksini topadi.