Mavzu: Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishidagi asosiy ilmiy oqimlar

Klassik siyosiy iqtisod maktablari
— iqtisodiy taʼlimotlar tarixida XVII va 
XIX asrlarda vujudga kelgan iqtisodiy oqimlardan biri. Klassik siyosiy iqtisod 
maktablarimimg qarashlari jamiyatning iqtisodiy hayotini dastlabki tizimli 
oʻrganish uchun qoʻllanilgan nazariyalardan hisoblanadi. Bu maktablarning yuzaga 
kelishiga XVII asr oxiri XVIII asr davomida kapitalistik iqtisodiy 
munosabatlarning rivojlanishi va Angliyadagi sanoat inqilobi turtki boʻldi. 
Maktablarning klassik deb atalishining sababi shuki, ularning namoyandalari oʻz 
asarlarida hozirgi bozor iqtisodiyoti asosida yotuvchi qonuniyatlarni oʻrganganlar, 
bu sohada muhim kashfiyotlar qilganlar va bu jihatdan ularning qarashlaridagi 
ilmiy qoidalar hozirgacha oʻz ahamiyatini yoʻqotmagan. Klassik maktab vakillari 
vujudga kelayotgan yangi jamiyat — kapitalizmning ishlab chiqarishdagi abadiy 

---

10 
va tabiiy shakli, inson tabiati (aqliy egoizm)ga mos tushuvchi birdan-bir jamiyat 
sifatida qaraganlar 
A. Smitning asosiy gʻoyalari 
"yoʻl bering , oʻtsinlar, yoʻl bering , 
bajarsinlar" (laissez faire, laissez passer)
shiorida ifodalangan boʻlib, u 
"Koʻrinmas qoʻl"
nomini ham olgan. Smitning fikricha, tadbirkorlarning erkin 
faoliyat yuritishiga qanchalik erkinlik berilsa, iqtisodiy rivojlanish shunchalik 
jadallashadi. Smit iqtisodiy faoliyatga toʻsiq boʻluvchi asosiy kuch bu — davlat, 
deb hisoblaydi. Smitning liberal qarashlari Yevropada, xususan, Angliyada keng 
ommalashgan va oʻsha davr hukumatlari tomonidan liberal qonunlar va qarorlar 
qabul qilinishiga ilmiy asos boʻlgan.
David Rikardo
qiymatning mehnat 
nazariyasini rivojlantirib, tovarning qiymatini oʻnga sarflangan mehnat harajatlari 
tashkil etadi, degan xulosani beradi. Rikardo kapitalistik ishlab chiqarishning 
asosida qiymat qonuni yotishini taʼkidlab, boshqa iqtisodiy kategoriyalarni ana shu 
qonunga bogʻlab oʻrganadi. 
Fransuz iqtisodchisi