Mavzu: Kechki karam va ertangi pomidor I. Kirish II. Asosiy qism

2.3. Ertangi pamidor va uning qishloq xo`jaligidagi ahamiyati
Pomidorlar issiq haroratda yaxshi o‘sadi va sovuqni yoqtirmaydi, shuning uchun ular Janubi-Sharqiy Osiyo, Janubiy Amerika va janubiy Evropa kabi dunyoning issiq qismlarida juda yaxshi o‘sadi. Ular an'anaviy ravishda yozgi sabzavot hisoblanadi, ammo endi deyarli yil davomida baqlajon sotib olish mumkin, chunki ko‘plab fermerlar issiqxonalardan foydalanadilar. Olimlar pomidorning kelib chiqishi haqida turlicha fikrda. Ba'zilar uning ajdodlari vatani Janubi-Sharqiy Osiyo, aniqrog'i Hindiston ekanligiga ishonishadi. Bu qadimiy qo'lyozmalarda qayd etilgan. Hozir ham u yerda pomidor yovvoyi o‘sadi.
Xitoyda yoshi taxminan 2100 yil bo'lgan qabrlardan birida yaxshi saqlanib qolgan pomidor urug'lari topilgan. Tajriba uchun botaniklarga berilgan bu urug'larning bir qismi unib chiqdi va meva berdi. Qadimgi pomidor navi barcha mavjudlaridan farq qiladi, chunki u qisqa vaqt ichida gullaydi va meva beradi, mevalar vitaminlar va mineral tuzlarning boshqa tarkibiga ega. Boshqa olimlarning fikriga ko'ra, pomidorning tug'ilgan joyi Meksika bo'lib, u yerda "tumatl" deb ataladi. Azteklar bu sabzavotni "tomatl" deb atashdi va eng ajablanarlisi shundaki, uni yeyish mumkin emas deb hisoblashdi. Bu nomlardan, ehtimol, taniqli "pomidor" chiqdi.
Pomidorning yovvoyi turlari Ekvador, Galapagos orollari, Peru va Shimoliy Chilida yashaydi. To'q yashil o'yilgan barglari va chiroyli qizil mevalari bo'lgan o'simlik 16-asrda, Janubiy Amerikaning Ispaniya mustamlakasi boshlanganidan ko'p o'tmay Evropaga olib kelingan. Ispanlar va portugallar uni birinchi bo'lib ko'paytirishgan degan taxmin bor. Ulardan pomidor Italiyaga ko'chib o'tdi. Botanika adabiyotida bu o'simlik haqida birinchi eslatma 1554-yilga to'g'ri keladi. Aynan o'sha paytda italiyalik botanik Paolo Mattioli yevropaliklarga noma'lum yangi o'simlikni tasvirlab bergan.
Keyinchalik, pomidor Avstriya va Vengriyada madaniy o’simlik sifatida kiritildi. Vengriyada bizga etib kelgan bu o'simlik haqidagi birinchi yozuv
1651-yilga to'g'ri keladi va 6 yil o'tgach, Pojonskiy bog'i kitobida pomidor bu erda juda keng tarqalgan sabzavot sifatida tilga olinadi.
Ba'zi Evropa mamlakatlarida pomidorga ishonchsizlik bilan munosabatda bo'lishdi, chunki uning mevalari zaharli, chunki u ko'plab turlari zaharli bo'lgan ituzumdoshlar oilasidan (tamaki, belladonna, henbane, dop). Keyin yashil pomidorda solanin topilganda qo'rquvlar tasdiqlandi. Bundan tashqari, oksalat kislotasi va uning tuzlari topilgan. Ular oksalat kislotasi tuzlari bo'g'imlarga yotqizilganligini aytishni boshladilar. Keyin, pomidorda kartoshkaga qaraganda kamroq oksalat kislotasi borligi hisoblanganda, pomidor yana oqlandi.
Qo'shma Shtatlardagi birinchi pomidor 1832-yilda Konnektikutda etishtirilgan. Rossiyada pomidor 18-asrdan beri yetishtiriladi. Ajoyib rus agronomi Andrey Timofeevich Bolotov bunday "ayblov" ga qarshi chiqdi, u 1784-yilda shunday deb yozgan edi: "Sevgi olmasi zaharli emas, uni yozma ravishda ishlatish mumkin, o'ziga xos ta'm va hidga ko'nikish oson". O'sha yillarda pomidorning dekorativligi haqida keng tarqalgan nuqtai nazar bilan bo'lishar ekan,
Bolotov o'zining "Sevgi olmalari haqida" maqolasida pomidor nafaqat go'zal, mazali, balki sog'lom ekanligini aytdi. Zuev V.I., Qodirxo‘jaev O.Q., Adilov M.M., Akromov U.I 2009
Pomidor qizil mevasining biokimyoviy tarkibi quyidagicha quruq modda
0,6-6,6%, oqsil 0,95-1,0%, shakar 4,0-5,0%, moylar 0,2-0,3%, sellyuloza
0,8-0,9%, kul 0,6%, organik (olma, limon) kislotalar 0,5%, vitamin S
(askorbin kislota) 19- 35 mg/kg, karotin (provitamin A) 0,2-2 mg/kg, tiamin (V1) 0,3-1,6 mg/kg, riboflavin (V2) 1,5-6 mg/kg. Lekin pomidor mevasining tarkibi o‘zgaruvchan bo‘lib, u ekin naviga, mevalarning pishish darajasiga, hosilni yig‘ish muddatiga, o‘stirish sharoiti va texnologiyasi kabi omillarga bog‘liq. Pomidor yangiligicha, tuzlangan va marinovkalangan holda iste’mol qilinadi. U konserva (qayta ishlash) sanoati uchun muhim xomashyo hisoblanadi. Pomidor mevalari terib olingach, yetilish xususiyati va uzoq saqlashga chidamli. Shuning uchun hosil yig‘ib olingach uni iste’mol qilish muddatini yana 1,0-1,5 oyga uzaytirish mumkin. Zuev V.I., Qodirxo‘jaev O.Q., Adilov M.M., Akromov U.I 2009
Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi va uning yetakchi tarmoqlanishi bozor iqtisodiyoti sharoitida fakat yangi samarali texnologiyalar bilangina to‘liq rivojlantirish mumkin. Shuning uchun qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarish yangi texnologiya va texnikalar bilan mustaxkamlansa, u o‘z samarasini beradi. Qishloq xo‘jalik yangi mexanizmlarini o‘zlashtirish biologiya, seleksiya, texnika va kimѐ fanlarining so‘nggi yutuqlarini qamrab olgan. Progressiv texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy qilishni talab qiladi.
Janubiy Koreyaning “Myung Sung Plason Ltd.” qurilish kompaniyasi tomonidan zamonaviy texnika va texnologiyalar asosida barpo etilgan namunaviy issiqxonalarda foydalaniladigan barcha jixozlar Koreyadan keltirilgan. Toshkent davlat agrar universitetining ilmiy tadqiqot va o‘quv-tajriba stansiyasida qurilgan namunaviy issiqxona talabalar bevosita o‘quv-amaliѐt mashg‘ulotlarini o‘tash va zamonaviy ko‘nikmalarni egallash imkoniyatiga ega. Bu zamonaviy texnologiyalarga asoslangan xolda yuqori sifatli xosil yetishtirish va universitet jamoasini, qolaversa xalqimizni arzon oziq-ovqat maxsulotlari bilan ta’minlash imkonini beradi. Yilning to‘rt faslida xam el dasturxonini to‘kin-sochin qilishda issiqxonalarning o‘rni beqiyos. Yurtimizda yetishtirilayotgan sarxil mevalar, sabzavotlar o‘z mazzasi va sifati bilan shuxrat qozongan.

Sabzavot maxsulotlarini yetishtirishda jaxonda ko‘llanilayotgan ilg‘or texnologiyalardan biri gidroponika usulda xosil olishdir. Mamlakatimizda axoli shaxsiy va dala tomorqalaridan samarali foydalanish borasida amalga oshirilayotgan istiqbolli isloxotlar o‘z natijasini bermoqda. Bu esa bozorlarimizni sifatli oziq-ovqat maxsulotlari bilan to‘ldirish, narx-navoning barqarorligini ta’minlash, axoli dasturxonining to‘kin-sochin bo‘lishiga xizmat qilmoqda. Pomidorlarning foydali xususiyatlari Qadim zamonlarda odamlar pomidorni zaharli mahsulot deb o’ylab undan iste’mol qilishmagan. Mana ko’p yillar o’tib, bu fikrning noto’g’riligi isbotlandi. Pomidor shu qadar foydali mahsulotki, jumladan u quyidagilarga yordam beradi:

• 
  pomidorlar serotonin manbai bo’lib, xuddi shokoladdek u kayfiyatni ko’taradi;
  
• 
  moddalar almashinuvini normallashtiradi;
  
• 
  pomidorlar ozish va yoshlikni saqlab qolishga yordam beradi;
  
• 
  ular yurak-qon tomirlari faoliyatini yaxshilaydi;
  
• 
  kasalliklarga qarshi kurashishda yordam beradi;
  
• 
  ko’rish qobilyatini yaxshilaydi.