Mavzu: Прокариотлар ва эукариотлар эволюцияси. Куп хужайрали организмларнинг пайдо булиши


Download 27.14 Kb.
bet5/8
Sana12.03.2023
Hajmi27.14 Kb.
#1263213
1   2   3   4   5   6   7   8
Рибосома (рибонуклеин кислота, сома – донача сузидан олинган) хужайрада оксил синтезини амалга оширувчи органоид булиб, мембранасиз органоидлар каторига киради. Унинг диаметри 230 нм га тенг булиб, икки хил: биттаси йирик, биттаси кичик бирликлардан тузилган. Митохондриялар ва пластидалар ичида хам рибосомалар учрайди, улар цитоплазма рибосомаларидан кичикрок булади. Эукариотлар ва прокариотларнинг рибосомалари бир – биридан кимёвий таркиби билан фарк килади. Рибосомалар – рибонуклеин кислота ва оксил молекулаларидан ташкил топган. Рибосомада икки фаол кисм Р – пептид ва А – аминокислота кисмлари мавжуд. Цитоплазмада рибосомалар алохида тупланган полирибосомалар ва богланган эндоплазматик тур мембранаси холатида булиши мумкин. Полирибосомалар РНК молекуласида кетма – кет жойлашган. Рибосомаларнинг асосий функцияси синтездир. Полирибосомаларда асосан хужайрадан ташкарига чикариладиган, оксиллар синтезланади. Рибосомалар ядродаги ядрочада синтезланиб, кейин цитоплазмага чикарилади.
Голжи аппарати 1889 йилда италиялик олим Г. Голжи томонидан нерв хужайраларида кашф этилган. Оддий ёруглик микроскопида текширилганда турсимон куринишга эга булганлиги учун шундай ном берилган. Бу хамма эукариот хужайраларда учрайди. Электрон микроскопда текширилганда Голжи аппарати яссиланганлиги бушликлар, йирик вакуолалар ва майда пуфакчалардан тузилганлигини куриш мумкин. Унинг мембраналари силлик тузилган. Голжи аппарати бушликлари эндоплазматик тур каналчалари билан туташиб кетади. Эндоплазматаик турда синтезланган моддалар Голжи аппарати бушлигига утади. У жойда концентрацияланиб махлум шаклга кириб, ташкарига чикариш учун тайёрланади ёки хужайранинг узида сарфланади.
Голжи аппарати, шунингдек углеводородлар синтезида, лизосомалар ва хужайра мембраналарини хосил килишда катнашади.
Митохондриялар (юнонча митос – ип, хондрос – донача сузларидан олинган), узунлиги 10 мкм гача, диаметри эса 0,2 –1,0 мкм гача етади, Электрон микроскопда эса юмалок ёки чузинчок шаклда булиб, ташки томондан иккита мембрана билан чегараланган. Ички бушлик митохондрия матрикси деб аталади. Ички мембрана бурмалар хосил килиб уларни митохондрия кристаллари деб аталади. Кристаллар сони хужайралар активлигига боглик булади. Хар хил тукималарнинг хужайраларида митохондриялар сони хар хил булади. Жигар хужайраларида уларнинг сони 2500 тагача, кон хужайраларида эса лимофоцитларда 25-50 тагача булиши мумкин. Энергия сарфланиши юкори булган мушак хужайраларида митохондриялар сони жуда куп булади. Митохондриянинг ички ва ташки мембраналари уз кимёвий таркиби жихатдан бир - биридан кескин фарк килади. Ички мембрана таркибида ва митохондриянинг матриксида оксидланиш-кайтарилиш жараёнида катнашувчи куп сонли ферментлар мавжуд. Митохондрия ярим автоном органоидлар каторига киради, чунки унинг матриксида оксил синтезланиши учун зарур булган хамма нарсалар: ДНК, РНК, рибосомалар, синтезда катнашувчи ферментлар жойлашган.
Митохондрияларнинг асосий функцияси – энергия хосил килиш, уларни шунинг учун хам хужайранинг «аккумуляторлари» деб аташ мумкин. Митохондрияда энергиянинг манбаи – углеводлар кислородли (аэроб) шароитда оксидланади. Парчаланиш оркали хосил булган жуда куп энергия аденозинтрифосфат (АТФ) кислота синтезига сарфланади ва АТФ энергияси сифатида тупланади. Шундай килиб, митохондриялар фаолияти натижасида энергияга бой (энергиянинг фойдаланиш мумкин булган шаклини хосил килиш, ягни энергиянинг шаклини узгартириш – трансформация натижасида) булган кимёвий бирикма – АТФ куп микдорда синтезланади. АТФ эса организмнинг хамда хамма хужайраларнинг фаолиятини тахминловчи универсал энергия манбаи хисобланади. Митохондриялар аввал мавжуд булган митохондрияларнинг булиниши натижасида хосил булади. Митохондриялар булинишидан олдин унинг ДНК микдори икки хисса ортади. Митохондрия бошка кушимча функцияларни хам бажариши, масалан, айрим ёгсимон гормонлар, липидларнинг синтезида хам катнашиши мумкин.

Download 27.14 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling