Mavzu: Qadriyatlar falsafasi (aksiologyia) Reja

Ehtiyojlar va qadriyatlar 
Qadriyatlar inson va jamiyat hayotida o‘z holicha emas, balki vujudga kelgan qadriyatlarga 
munosabatlar tizimi zaminida muhim o‘rin egallaydi. Qadriyatlarning butun rang-barangligini uch 
asos: ijtimoiy hayot sohalariga, sub’ektlarga, qadriyatlarning jamiyat hayotidagi roliga ko‘ra tasniflash 
mumkin. 
Ehtiyojlar tashqi muhit predmetlari va sharoitlariga yoki ichki, ma’naviy uyg‘unlikka 
erishishga muhtojlik sifatida anglanadi. Aynan ehtiyojlar inson ongining nisbiy mezoni, uning 
mayllari, manfaatlari, didlari va ideallarining poydevori hisoblanadi. Inson ehtiyojlari o‘zgaruvchan, 
harakatchan, o‘zaro bog‘langan va bir-birining o‘rnini bosishga qodir. Ularning ayrimlari vujudga 
keladi, ba’zilari yo‘q bo‘ladi, ayrimlari aktuallashadi, ba’zilari ikkinchi darajali ahamiyat kasb etadi.
Qadriyatlar ehtiyojlar bilan bevosita bog‘liq bo‘lsa-da, lekin ular bilan uzviy emas. Ehtiyojlar 
harakatchan, qadriyatlar nisbatan barqarordir; ehtiyojlar ierarxiyaviy bo‘lib, ularning 
ierarxiyasi muntazam ravishda o‘zgaradi, qadriyatlar esa nisbatan o‘zgarmas va individ 
tomonidan uning ijtimoiylashuvi jarayonida o‘zlashtiriladi. Bu hayotning har qanday sohasida yuz 

---

3 
bergan yangiliklarga nisbatan ancha keng tarqalgan muxolifatni izohlaydi. Masalan, rim imperatorlari 
xristian dinini tan olgunlariga qadar xristianlarni asrlar mobaynida quvg‘in qilinganlar. Ibn Sino, Imom 
Buxoriy o‘z davrida tan olinmagan va yurtidan quvg‘in qilingan. Belorusiyalik mashhur rassom Mark 
Shagalning o‘ziga xos ijodi, garchi butun dunyoda yuksak baholangan bo‘lsa-da, o‘z vatanida 
hanuzgacha tan olinmagan va uncha ma’lum emas. Sezann ijodi rassomning o‘limidan keyingina tan 
olingan, uning tiriklik paytida esa mazkur buyuk musavvirning asarlari Parijdagi zamonaviy san’at 
ko‘rgazmalarida biror marta ham namoyish etilmagan, chunki nufuzli hay’at uning asarlarini diqqatga 
sazovor deb hisoblamagan va sh.k.