Mavzu: statistik grafiklar va ularning unsurlari

1.Reja ko‘rsatgichlarining bajarilishini ifodalovchi nisbiy miqdorlar.
- agarda nisbiy miqdorlar belgilangan reja ko‘rsatkichning bajarilishini aniqlash uchun qo‘llanilsa, unda bu ko‘rsatkichlarning haqiqiy bajarilgan miqdori, ularning rejada belgilangan miqdorlariga bo‘linib topiladi.
Ko‘rsatkichning haqiqiy bajarilgan miqdori х100
Rbnm= --------------------------------------------------------------- ;
Ko‘rsatkichning rejada belgilangan miqdori
Misol: Korxona ushbu yilda 12000 tonna mahsulot ishlab chiqargan bulib, aslida shu yilga 11500 tonna mahsulot ishlab chiqarish rejalashtirilgan. Demak, korxonaning reja ko‘rsatkichining bajarilishini ifodalovchi nisbiy miqdor (Rbnm) 104 % teng bo‘ladi, ya’ni:
12000 x 100
Rbnm = ------------------- =104 %. Демак режа 4 % га оширилиб
11500бажарилган.
2.Rejao‘sishiniyokikamayishiniifodalovchinisbiymiqdorlar.
- agarda nisbiy miqdorlar belgilangan reja ўсиши (камайиши) ko‘rsatkichining bajarilishini aniqlash uchun kelgusidavruchunko‘rsatkichlarningrejasiмиқдориниbazisdavrihaqiqiymiqdorigabulishorqalitopiladi.
Kelgusi davr reja miqdori x 100
Runm = ------------------------------------------------ ;
Bazis davr haqiqiy miqdori
Misol: Korxona bu yil 12000 tonna mahsulot ishlab chiqargan. Kelasi yil mahsulot ishlab chiqarishni 12400 tonnaga etkazish rejalashtirilgan. Demak, korxona mahsulot ishlab chiqarishni 103 % qilib rejalashtirgan, ya’ni:
12400 x 100
Runm = ------------------- = 103 %. Demak, bazis davriga nisbatan reja
12000
3% га oshirilib belgilangan.
Reja o‘sishi (камайиши) va reja bajarilishini (бажарилмаслигини) ifodalovchi nisbiy miqdorlar ko‘pincha foizlarda aniqlanadi. Chunki bazis nisbiy miqdor (maxraj) 100 % deb qabul qilinadi va shunga nisbatan rejaning o‘sishi yoki rejaning bajarilishi hisoblanadi.
3. Shartnoma bajarilishini ifodalovchi nisbiy miqdorlar.
- shartnoma (buyurtma) bajarilishini ifodalovchi nisbiy miqdorlar (Shbnm) o‘zaro kelishilgan shartnomalarning qay darajada bajarilganini bildiradi. Bu ko‘rsatkichni muayyan davrdagi haqiqiy bajarilgan miqdorni shartnomada (buyurtmada) ko‘rsatilgan miqdor bilan taqqoslab ko‘riladi. SHbnm ko‘pincha foizlarda aniqlanganligi uchun, u quyidagicha hisoblanadi:
Haqiqiy bajarilgan miqdor x 100
SHbnm = ------------------------------------------------------------------ ;
Sрartnomada (buyurtmada) ko‘rsatilgan miqdor

Bu ko‘rsatkich ham milliy iqtisodiyot tarmoqlarida juda ko‘p qo‘llanadi. Chunki tarmoq korxonalari o‘zaro mahsulot yetkazib berish uchun har yili shartnoma tuzadilar. Yil davomida bu shartnomada ko‘rsatilgan shartlar qanday bajarilayotganligini nazorat qilib borish zarur. Qishloq xo‘jalik korxonalari davlatgа paxta va boshqa mahsulotlarni sotishi bo‘yicha davlat buyurtmasini oladi. Bunda ham belgilangan davlat buyurtmasining haqiqiy bajarilishini ma’lum muddatlarga taqqoslab borish zarur.

Misol: Fermer xo‘jaligi ushbu yilda davlatga 8500 paxta sotish bo‘yicha buyurtmaga kelishgan. Xo‘jalik shu yil 26 oktyabrga 8200 tonna paxta sotgan. Demak, buyurtmani
8200 x 100
96,5 % ---------------- bajargan.
8500
Ijtimoiy-iqtisodiy ko‘rsatkichlar o‘zgarishining tendensiyasini bilish uchun ularni bir necha davr davomida kuzatish lozim. Bunday kuzatish dinamika nisbiy miqdor natijasida aniqlanadi.