Медиа дискурсларда “Ғурур” концетини ифодаловчи бирликларнинг лингвокультурологик тадқиқи

1 Insonning oʻz qadr-qimmatini bilish, uni hurmat qilish hissi; izzat-nafs. Yigitlik gʻururi. Qizlik gʻururi. vt Uning insoniy gʻururi, tabiatining nozikligi.. yordam soʻ-ramoqqa yoʻl qoʻymagan. Oybek, «Navoiy» . Ahmad oʻrtogʻiga qoyil qolmadi. Erkak kishida gʻurur degan narsa boʻlishi kerak.. F. Mu-sajonov, «Himmat» . Ziyolilar orasidan bir mard chiqib, oʻz milliy gʻururini himoya etish-ga harakat qildi. Bu kishi Sebzor dahasi-ning qozisi Muhiddinxoʻja Hakimxoʻja oʻgʻli edi. "Fan va turmush" .
2 Faxrlanish, mamnunlik tuygʻusi; faxr, iftixor.  Shodligidanterisigasigʻmaydi, koʻngli gʻurur ilamastonachayqaladi. S. Siyoyev, «Avaz» .  Sanobaroʻgʻliga gʻurur vamehrbilanjilmayibqarabturaredi. M. Xay-rullayev, «Koʻngil» .  -Qishlogʻimiztuprogʻiningsehribor, — deydiqariyalar gʻurur bilan. "Yoshlik" .
3 Faxrlanishga asos boʻladigan narsa, kimsa va sh.k. lar. Paxta — oʻzbek xalqi-ning milliy iftixori va gʻururi. n Murot-ali sevinch va gʻururi boʻlgan oʻrikning ta-nish va qadrli novdalariga shodiyona boqib, oʻrnidan turdi. Sh. Rashidov, «Boʻrondankuch-li» .  Xalqimningqahramoni, gʻururiboʻlding. U. Ismoilov, «Saylanma» .
4 Kibrlanish tuygʻusi, magʻrurlik, kibr-havo. Olifta boyvachcha kibr va ahmoqona gʻururi ila kresloda taltayganicha qoldi. Oybek, «Nur qidirib» . Gapingning tuzi qur-sin, qizim! Gʻurur gʻurbatga solar, degan naqlning magʻzini chaqsang-chi. J. Abdulla-xonov, «Tongyorishgansohilda» .  Kamtarinboʻl, hattobirqadamOʻtma gʻurur osto-nasidan. E. Vohidov, «Muhabbatnoma» .
Biroqtahlillarshuniko‘rsatadiki, o‘zbektilidag‘ururkonseptosferasijudakattamaydonnitashkiletadi. G‘ururkonseptileksemalar, frazemalar, paremiyalartarzidaifodalanadi. O‘zbekmentalitetidag‘ururchegarasionibelgilashqarashimavjud, ErkinVohidovmisrasidata’kidlanganidek:
“Kamtarin bo‘l, hatto bir qadam,
O‘tma g‘urur ostonasidan…”
Shoir she’rda ilgari surgan falsafiy mushohada kishida ortqicha g‘ururlanish chegaradan o‘tganlikni ifodalashi shaklidagi mantiqiy xulosaning paydo bo‘lishiga zamin hozirlaydi. Masalan, fikrimizni deduksion metodga muvofiq mantiqiqy xulosa chiqarish orqali isbotlaymiz:
Hamma S-P dir
Hamma S-P emas
Ayrim S-P dir. Xulosa chiqarishning uchinchi shakliga muvofiq fikrimizni asoslaymiz:
Ayrim tillarda g‘urur chegaraga egadir;
Hamma tilda ham g‘urur chegarag ega emas.
Erkin Vohidovning yuqoridagi misrasi esa fikrimizning dalili bo‘la oladi. Demak, o‘zbek tilida g‘urur chegarasi mavjud. Bu darajalanishni ifodalaydi va bevosita me’yor tushunchasi bilan bog‘liq. Uning me’yordan ortishi esa muvozanatning buzilishi, ijobiy ta’sirning yo‘qolishiga sabab bo‘ladi. Bu jarayonni tibbiyotda dorilarni qo‘llash yo‘riqnomasi misolida asoslash mumkin: belgilangan dozadan oshirilishi/ me’yordan ortiq iste’mol qilish me’dani buzadi/nojo‘ya ta’sir ko‘rsatadi.
Demak, g‘urur chegarasining me’yoridan chiqib ketishi muvozanatni buzadi, “nojo‘ya ta’sir ”ko‘rsatadi. Biz bu chegarani quyidagicha belgiladik:

2.2.2-rasm. O’zbek tilida g’ururning semantic darajasi
Chizmadan ko‘rish mumkinki, g‘urur me’yoriy tushuncha. Uning ijobiy-quyi darajasi- kamtarinlik (o‘zidan ortiqcha mag‘rurlanmaslik, o‘ziga bino qo‘ymaslik)ni namoyon etsa, yuqori darajasi- kibr (takabburlik, dimog‘dorlik)ni ifodalaydi. Yuqoridagi so‘z birikmalarini taqqoslab, siz "Mag‘rurligi": 1) hissi, 2) o‘z hissasi, 3) yoki qoniqish, 4) shaxsning yutuqlari, 5) Boshqalarning yutuqlari, 6) shaxs haqidagi e’tirof, 7) va boshqalardan nafratni qabul qilishdan bosh tortgan holda ifodalangan. Ushbu belgilar uchta -daraja sxemasida shakllanadi. U asosiy o‘zini o‘zi kamsitmaslik, sha’nini yerga urmaslik belgisiga asoslangan . B u esa O‘zini mustaqil ravishda, uning jamiyatdagi o‘z o‘rnini tushunish tufayli uning ahamiyatini tan olishni anglatadi. Bu tuyg‘u (ikkinchi belgisi) uning muvaffaqiyatlari yoki mavzusi o‘zini sherik qiladiganlarning yutuqlari bilan qoniqish shaklida ko‘rsatilgan. Asosiy xususiyat o‘z botinida g‘urur bo‘lishi kerak va u tushuntirishni talab qilmaydi, har bir kishida g‘urur bo‘lishi shart deb ishoniladi. Differensial xususiyat, insonning nima uchun g‘ururlanishini tushuntirishni talab qiladi. Keyingi xususiyati mubolag‘a qilgan mustaqilligi bilan salbiy baholashni tasdiqlaydi. Bunday g‘urur boshqalarga nisbatan ruhan ustunlik va ulardan yordamni qabul qilishni istamaslikni anglatadi. Biz mediadiskurslar tahlili davomida ana shu yoindashuvga muvofiq “G‘urur” konseptosferasini tahlil qildik.
G‘urur konsepti paradox sifatida naamoyon bo‘ladi. G‘ururning me’yordan oshishi takabburlik sifatida baholansa uning yo‘qligi tubanlik sifatida baholanadi. O‘zbek mentalitetida g‘urur alohida o‘rin tutadi, hamda nafsoniyat, sha’n, qadr-qimmat, obro tushunchalari bilan birga keladi. G‘ururni saqlash-obro‘ni saqlash, sha’nini himoya qilish, qadr-qimmatini saqlash mazmuniga ega.
Milliy g‘urur - bu o‘z mamlakatiga yoki uning aniq yutuqlariga ijobiy ijtimoiy munosabat (munosabat) turlaridan biri. Mag‘rurlikning o‘ziga xosligi uning kommunikativ konteksti bilan bog‘liq, chunki mag‘rurlik boshqa muhim odamlarga qaratilgan xabardir va g‘urur haqidagi individual bayonotda ularning ma'qullanishi asosiy rol o‘ynaydi.
O‘rganilayotgan tushuncha katta ijtimoiy va madaniy ahamiyatga ega bo‘lganligi sababli, uning media diskurslarda qo‘llanilishiga bir nechta misollar mavjud. Masalan, ijtimoiy mavzularga bag‘ishlangan nashrlarda "g‘urur" tushunchasini amalga oshirish usullari qiziq. Ma’lumki, g‘urur – qilingan sa’y-harakatlar va erishilgan muvaffaqiyatlardan qoniqish holatidir. Ushbu holatni baholash (uni rag‘batlantirish yoki aksincha, qoralash) sub'ektning g‘ururi nima ekanligiga qarab belgilangan. Media diskurslrda OAV nutqidagi matnlarda "g‘urur" so‘zi asosiy so‘z. Bunday "jamoaviy", "umumiy qabul qilingan" g‘urur barqaror tuzilmalarda (mamlakat g‘ururi, xalq g‘ururi va boshqalar) o‘z ifodasini topadi va insonning shaxsiy xohish-irodasini emas, balki axloqiy tamoyillarga rioya qilish zarurligini anglatadi. u tegishli bo‘lgan jamoa (sinf, oila, shahar, viloyat, mamlakat, millat).
Biroq, umume'tirof etilgan nuqtai nazardan, hech qanday qiymatga ega bo‘lmagan, lekin mavzu ongida katta shaxsiy yutuq sifatida ko‘rinadigan narsa bilan faxrlanishi mumkin. Shaxsiy "sababsiz" g‘ururning obyekti ko‘pincha moddiy obyektlar va shaxsning tarjimai holi, uning faoliyati faktlari hisoblanadi. Umuman olganda, media diskurslar matnlarni o‘rganish natijalariga ko‘ra, qahramonlar ko‘pincha shaxsiy xizmatlariga emas, balki begonalarning yutuqlariga nisbatan g‘urur tuyg‘usini boshdan kechiradilar (axloqiy munosabat rol o‘ynaydi: " o‘z-o‘zidan mag‘rur bo‘lish noto‘g‘ri"). Shunisi e'tiborga loyiqki, tuyg‘u "bir kishi uchun g‘urur". sub'ekt, asosan, o‘ziga yaqin odamlarga (oila a'zolari, hamkasblari va boshqalar) munosabatda bo‘ladi.