Metodologiyasi

Sinxron uslub 
— sinxronlik xususiyatiga ega bo‘lgan, sinx- 
ron ravishda (bir vaqtda, baravar) sodir bo‘ladigan. Bir vaqtda 
sodir bo‘lgan turli tarixiy voqealarni o'rganishga yo£naltirilgan 
tadqiqot uslubi. Bir vaqtda sodir bo'lgan turli tarixiy voqealarni 
o‘rganishga yo‘naltirilgan. Jamiyatda har qanday hodisa o‘zaro 
bog‘liqligi sababli bu metoddan tizimli yondashishida foydalanish 
bu bog‘liqlikni ochishga yordam beradi.
Bu esa u yoki bu mintaqada sodir boMgan tarixiy jarayonlarni 
tushuntirishga imkon yaratadi, shu bilan birgalikda ularning iqti- 
sodiy, siyosiy hamda turli davlatlarning xalqaro aloqalariga ta’sir- 
ini kuzatish imkonini beradi.
Strukturalizm 
— tarixda tarixiy voqelik, hodisa va jarayon­
larni ularning ichki tarkibiy jarayonlari va hodisalari tizimi, 
ularning o‘zaro bog‘lanishi va munosabatlarni tekshiruvchi si­
fatida qarash.
Subyektivlik 
— falsafa fanida tashqi, moddiy dunyo mavjudligi- 
ni inkor etib, ular faqat odamlarning ongidagina mavjud deb qa- 
raydigan falsafiy oqim; tarix fanida esa tarixiy voqelik va tarixiy 
jarayonlarga, ularning tadqiqi va talqini jarayonida xolis (obyek- 
tiv) bo‘lmagan, o‘z mansubligi va dunyoqarashi jihatidan kelib 
chiqqan holdagi ilmiy bo‘lmagan yondashish.
Sfragistika 
- (yunoncha sphragis — muhr), sigillografiya 
(lotincha sigillum — muhr va yunoncha grafo — yozaman) tarix 
fanining muhrlarni o‘rganadigan sohasi. Muhr deb qattiq mate- 
rialdan yasalgan shtamp — matritsa va uning hujjatdagi izi, tas- 
viriga aytiiadi.

---

Sfragistika XVIII asrda diplomatiyaning bo'limi sifatida shakl- 
langan va uning vazifasi hujjatning vaqtini aniqlash va undagi 
muhrga qarab haqiqiyligini tasdiqlashdangina iborat bolgan. XIX 
asrning oxiridan boshlab, ilmiy doiralarga qazishmalar chog‘ida 
topilgan va hujjatdan alohida bo‘lgan muhrlarning (qadimgi Misr, 
Bobil, Hind, Parfiya, Rus muhrlari va h.k.) ko‘plab kirib keli- 
shi bilan sfragistika alohida fan sifatida yangi davrni boshladi. 
Davlat apparatining har qanday islohotlarini xronologik turkum- 
lash orqali qadim davlat institutlarining shakllanishini o‘rganish- 
da sfragistikaning ahamiyati kuchaydi.
Sfragistika fanining asoschisi sifatida Mixail Geyneksiy (1709) 
ning nomini keltirish mumkin. logann Geymann, F.Gerken, 
Gatterer, Ledebur, knyaz Gogenloe-Valdenburg, Zeyler (sfragis- 
tikaga oid «Abriss der Sphragistik» (Vena, 1884) va «Geschichte 
der Siegel» (Lits., 1894) asarlarining muallifi) kabi olimlar bu 
fanning rivojlanishiga katta hissa qo‘shishgan. Sfaragistikaning 
o‘rganish obyekti haqidagi fikrlar fransuz olimi G.Shlyumberje, 
rus olimi N. P. Lixachyovlarning asarlarida o‘z ifodasini topdi. 
Sfragistikaning vazifasi hujjatlardagi muhrlarni o‘rganish orqa­
li ularning aslini aniqlash va tasdiqlashdan iborat. Ammo uning 
vazifasi faqat shu bilangina cheklanmaydi. Davlat va davlat or- 
ganlari o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar va davlatning shaklla- 
nish bosqichlarini o‘rganishda ham sfragistik ma’lumotlar mu- 
him ahamiyatga ega.
Sfragistika materiallari amaliy san’at, geraldika, numizmatika, 
onomastikani o‘rganishda, qadimgi arxivlar tarkibini aniqlashda 
ham muhim manba hisoblanadi.