Microsoft Word 77 r nigmatov doc
III. Zamonaviy katta damli cholg‘ular orkestri tarkibi
Download 3.35 Mb. Pdf ko'rish
|
Kitob 1325 uzsmart.uz
- Bu sahifa navigatsiya:
- Metr. Ritm. Temp Metr
- Fermata Fermata
|
III. Zamonaviy katta damli cholg‘ular orkestri tarkibi Cholg‘ular Musiqachilar 1 Fleyta (pikkolo) – 1 Fleyta I, II – 4 Goboy I, II – 2 Ingliz burg‘usi – 1 Kichik klarnet ES – 1 Klarnet I, II, III – 12 Bas klarnet – 1 Fagot I, II – 2 Kontrafagot – 1 Saksofon Alt I, II – 2 Tenor I, II – 2 Bariton ES – 1 Valtorna I, II, III, IV – 4 Truba I, II – 4 Trombon I, II, III, IV – 4 Litavralar – 1 Kichik baraban – 1 Katta baraban – 1 Tarelkalar – 1 Buben, treugolnik – 1 Kolokolchik, ksilofon – 1 Kornet I, II – 4 Alt ES I, II – 2 Tenor I, II, III – 3 Bariton – 2 Bas I, II – 5 Kontra bas – 1 Izoh: Hozirgi davrda ijro etiladigan asarlar ko‘lamidan va janr yo‘nalishidan kelib chiqib, shuningdek milliy musiqa yo‘nalishi jihatidan orkestr tarkiblarida: estrada yo‘nalishida – elektr gitaralar, zarbli cholg‘ular (ударная установка), milliy cholg‘ulardan – karnay, surnay, doyra, nog‘oralar qo‘llaniladi. 1 Zamonaviy damli cholg‘ular orkestrining ijrochilari soni 60-70 dan ziyod bo‘lishi mumkin. 12 Musiqa cholg‘ularini chet tillarida nomlanishi O‘zbek tilida Nemis tilida Fransuz tilida Italyan tilida Fleyta Flote Flute Flauto Kichik fleyta Kleine Flote Petite Flute Flauto Piccolo Goboy Hoboe Hautbois Oboe Klarnet Klarinette Clarinette Clarinetto Fagot Fagott Basson Fagotto Valtorna Waldhorn Cor Corno Truba Trompete Trompette Tromba Trombon Posaune Trombone Trombone Kichik baraban Kleine Trommel Tambur petit Tamburo Tarelkalar Becken Cymbales Piatti Katta baraban Grosse Trommel Grasse Caisse Gran Cassa Kornet Flugelhorn Contralto Flicorno Soprano Alt Althorn Alto Flicorno Contralto Tenor Tenarhorn Tenor Flicorno Tenore Bariton Euphonium Barytono Flicorno Baritono Bas Bass Basso Flicarno Basso 13 NAZARIY QISM Kalitlar Kalitlar nota chiziqlarining boshiga qo‘yiladigan maxsus belgilar bo‘lib, tovushning balandligi va nomini aniqlab beradi. Damli cholg‘ular orkestlarida asosan, skripka, alt, tenor, bas kalitlari amaliyotda qo‘llaniladi. Bu kalitlarda birinchi oktava do notasi quyidagicha yoziladi: Musiqa asboblarining partiyalari ularning ovoz diapazoniga qarab qaysidir kalitda yoki ketma-ket ikkita, hattoki uchta kalitlarda, shuningdek bir vaqtda ikkita kalitda notalanadilar: Musiqa asboblari Kalitlar fleytalar: kichik (pikkolo), katta, alt. Skripka Goboylar: kichik, katta alt (ingliz burg‘usi). Skripka Klarnetlar: kichik, katta, bas. Skripka, gohida bas Fagot va Kontrafagot Bas va tenor Saksofonlar Skripka Valtorna Skripka va bas Truba Skripka Trombonlar I va II Alt yoki tenor, bas Trombon III Bas Litavralar Bas Ksilofon va kolokolchiklar Skripka Kichik va katta barabanlar, tarelkalar, buben, treugolnik, kastnetlar, tam-tam. ---------------- 1 Kornet Skripka Alt Skripka Tenor Skripka Bariton Skripka Bas, Tuba Bas 1 Ovoz balandligiga ega bo‘lmagan zarbli cholg‘ular partiyalari kalitlarsiz yoziladi. 14 Orkestr tarkibida milliy zarbli cholg‘ularidan doyra va nog‘oralar qo‘llanilganida ularning partiyalarini nota yozuvi kalitsiz quyidagicha yoziladi: Chiziq tagidagi notalar «bum» – ya’ni past tovush, chiziq ustidagi notalar «bak» tovushini bildiradi. Metr. Ritm. Temp Metr (fransuzcha metre, yunoncha metron – mezon) – musiqa asarini taktlarga bo‘luvchi kuchli va kuchsiz hissalarining uzluksiz bir tekis ketma-ket almashib turishi. Metr turli o‘lchovlarda kelishi mumkin: oddiy, murakkab. Oddiy o‘lchov ; 4 2 ; 8 3 4 3 , Murakkab ikki hissali ); C ( 4 4 ; 4 6 8 6 , Murakkab uch hissali ; 4 9 8 9 , Aralash murakkab 4 5 ( 4 2 4 3 yoki 4 3 4 2 ), 8 7 ( 8 4 8 3 yoki 8 3 8 4 ), Ikki hissali o‘lchov 2 2 yana C-allabreve. Ayrim musiqa janrlari uchun ma’lum o‘lchovdagi metr xosdir. Masalan, vals uchun 4 3 , marsh uchun 4 2 yoki 4 4 va boshqalar. Ritm (yunoncha rythmos – bir tekis oqim) – musiqa asaridagi tovushlarning uzun-qisqaliklari jihatidan munosabatlari. Ritm turlariga metr va o‘lchovlar kiradi. Ritmsiz kuy bo‘lishi mumkin emas, ular chambarchas bog‘langan bo‘ladilar. Temp (italyancha tempo, lotincha tempus – vaqt) – musiqa asarining ijro etilish sur’ati. Musiqaning xarakterini aniqlashga yordam beradi, ya’ni asarning mazmuni bilan bog‘liq. Musiqa asari yoki uning ayrim qismini tez yoki aksincha vazmin ijro etilishi italyancha atamalar bilan ko‘rsatiladi. Templar asosan uch turga bo‘linadi: 1. Vazmin sur’atli; 2. O‘rta sur’atli; 3. Tez sur’atli. 15 Eng ko‘p ishlatiladigan musiqiy atamalarning qisqacha jadvali Yozilishi: O‘qilishi: Ma’nosi: Accelerando Achchelerando Tezlashtirib Andante Andante Sekin-asta shoshmasdan Allegro Allegro Jadal Animato Animato Jonlantirib Allegretto Allegretto Jonliroq A tempo A tempo Avvalgi tempga qaytish Con grazia Kon gratsia Latif, jilvali Dolce Dolche Nozik Fine Fine Tamom Largo Largo Juda cho‘zib (eng sekin temp) Legаto Legato Bog‘langan holda Lento Lento Sekin-asta, ohista Meno mossо Meno mosso Sekinroq Moderato Moderato Shoshilmay (o‘rtacha tezlikda muloyim) Poco а poco Poka a poka Oz-oz, sekin-sekin Presto Presto Tez, jadal jonli Ritenuto Ritenuto Sekinlatib Subito Subito To‘satdan, birdaniga Vivace Vivache Shahd-jadal bilan Vivo Vivo Jonli, shodlik bilan Fermata Fermata (italyancha fermate – to‘xtash, to‘xtab turish) – nota va pauzalarning uzunlik miqdorini istalgancha cho‘zish (taxminan nota uzunligini ikki marotaba oshiradi) uchun qo‘llaniladigan maxsus belgi bo‘lib, yoki shaklida yoziladi va nota yoki pauzalarning ust yo ostiga, gohida takt chizig‘i ustiga qo‘yiladi. Takt chizig‘i ustiga qo‘yilgan fermata lyuftpauza holatini bajaradi. Orkestrda fermatali notalar dirijyor ko‘rsatmasiga binoan cho‘zilib turiladi. 16 Orientirlar Orientirlar deb partituralarda, orkestr partiyalarida yoziladigan harflar yoki sonlarga aytiladi. Orientirlar takt chizig‘i ustiga yoziladi. Mashg‘ulotlar jarayonida nota adabiyotlari ustida ish olib borilayotgan vaqtda biron bir asar qismlarini ijrochilar tomonidan izlab topishlarida qulaylik va yengillik yaratadi. Mashg‘ulotlarda murakkab yoki nozik musiqa bo‘laklari ustida ishlashda, qayta- qayta murojaat qilish, orkestr guruhlariaro ansambl ijrosi uyg‘unligiga erishishda orientirlar qo‘l keladi. Orientirlarni ikki xil qo‘llanilishi mavjud: 1) Asarning shakl tuzilishidan kelib chiqib – mavzu boshidagi musiqiy jumlalarda yoki boshqa tuzilmalarda (takt oldi notasi odatda hisobga olinmaydi). 2) Har 5 yoki 10 taktlar oralig‘ida shakl tuzilishlariga bog‘liq bo‘lmagan holda. Orientirlarda lotin alifbosida qo‘llaniladigan harflar A, B, C, D; AA, BB, Download 3.35 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|