Microsoft Word chingiz aytmatov somon yoli ziyouz com doc

www.ziyouz.com кутубхонаси 
46
мунчоқ ёш доналари юзларига юмалаб тушди. Оҳ, муқаддас эналиг-эй! Гўё кўз ёшлари ҳаётдаги 
ҳамма азоб-уқубатларни ювиб юбораётгандек! «Кўзингдан айланайин, боқишингдан 
айланайин!»–деб бет бошимни силаб, ялиниб-ёлвориб, ҳиқиллаб йиғлаб юбордим. Шундай 
қилсам: «йиғламанг, эна,– деб мени юпатди.– Кечиринг мени, кечиринг. Сизни ташлаб кетолмас 
эканман. Чидолмадим, кўнглим бўлмади».
Кўпдан бери айтаман деб юрган гапимни энди айтайин, пайти келиб қолди: «Нима учун 
кетдинг, хафа бўлдингми?»–дедим. Алиман индамай туриб қолдида: «Сўраманг, эна. Сўраб 
нима қиласиз, менга ҳеч нима деманг, мен ҳам сизга ҳеч нима демайин. Қийнаманг мени, 
энажоним, қийнаманг?»–деди. 
Шундай қилиб, бу сафар ҳам айтолмадим. Яна нима учундир ҳар қачон айтар гапимни 
сезиб тургандек сўзлашишдан қочиб, ўзини шундай тортиб туриб олмадими бояқиш болам. Бор 
гапни ўртага ташласа ўзига ҳам, менга ҳам енгилроқ бўлмасмиди. Эсингдадир, она-Ерим, ўша 
йили куз узоқ чўзилиб, сўнгги кунлари серёғин бўлмадими. Ҳаво бир очилиб, бир тутилиб, 
изиллаган совуқ кўп вақт уйдан чиқармай қўйди. Куз ҳавоси каби кун сайин Алиманнинг 
қовоғи ҳам уюлиб, гаплашмайдиган, кулмайдиган бўлиб қолди. Ўзича ташвиш тортиб ўтиргани 
ўтирган. Чамамда, ой-куни ҳам яқинлашиб қолган эди. Ғамга чўкиб қолмасин, деб қўлимдан 
келганича эркалатиб, ҳазил-ҳузул гапириб, у қилган, бу қилган бўламан. Бироқ ёш бола 
бўлгандан кейин қийин экан. Менгина эмас, бошқалар ҳам бунга уриниб кўришибди.
Бектош, онам тумовланиб ётиб қолди, деган эди. Ойшани кўрайинчи деб борсам, иситмаси 
чиқиб, йўталиб ётган экан. «Ўзингку яримжон одам эдинг, жимгина ўтирмай, овул айланиб 
юрдинг»–десам, астагина жилмайиб кулиб қўйди. Бундан икки-уч кун бурун уч-тўртта аёл 
бўлиб Бектошнинг аравасига тушиб нариги овулга тўйга бориб келишган эди. Билсам, иш 
бошқача экан. «Иссиқроқ ўраниб, яхши бўлиб кетгин»–деб ўрнимдан тураётсам, Ойша: «Тўхтаб 
турчи, Тўлғаной, хафа бўлмасанг айтадиган бир оғиз гапим бор эди»–деди. «Айтавер»–дедим. 
«Қуйи овулга биз тўйга борганимиз йўқ, унда менинг қариндош-уруғим ҳам йўқ. Буни 
ўзинг ҳам биласан. Сендан яшириб бир иш қилган эдим. Тўлғаной, кечиргин,– деди.– Ҳалиги 
чўпон йигитни топиб, ўртага олдик. Алиманнинг ой куни етиб турибди, унинг увол-савобини 
ким кўтаради, десак, бари бир ҳеч нима чиқмади. У ўзи аёлманд экан, иккинчидан, виждонини 
ютиб, мен унингни кўрган эмасман, билган эмасман, деб тониб турибди. Хотини ҳам бир 
шаллақи экан, сезиб қолиб, бетга чопиб, итдек шармандамизни чиқарди. Қайтиб 
келаётганимизда йўл бўйи ёмғир ёғиб, кечки совуқ туриб қолди. Буниси ҳам майли-я, Алиман 
энди нима қилади?»–деб, Ойша юзини тўсиб йиғлаб юборди. «Йиғлама, мен турганда Алиман 
хор бўлмайди»–деб чиқиб кетдим. Бошқа нима ҳам дер эдим. 
Алиманни эти-боши оғриб қолдими, деб ҳадиксираб, кейинги кунларда кўзимни узмай, 
унинг ёнидан сира жилмай юрдим. Бирдан эшикка чиқиб кетса ҳам, орқасидан эргашиб: «Э-э, 
Алиман, қаёқда юрибсан?»–деб шошиб қоламан. Тўлғоқ тутиб қолмасин, дейман-да, бўлмасам, 
мен шўрликнинг бошқа нима ишим ҳам бор эди. 
Бир куни у иссиқ кийиниб олиб, эшикка чиқиб кетаётган эди: «Қаёққа кетяпсан, болам?»–
дедим. «Катта сувга бораман»–деди. «Э бўтам, кун бундай бўлиб турса, энтикиб қандай 
борасан. Уйгинада ўтирсангчи. Сувда нима бор дейсан. Ё
ёз куни бўлмаса»–дедим. «Йўқ, 
бораман»–деди. «Унда мен ҳам бирга бораман, ёлғиз юбормайман»–десам, жаҳли чиқиб кетди. 
Кўпдан бери аччиқланиб юрганининг қусурини чиқарди: «Нима учун менга эргашиб, қадам-
бақадам пойлаб қолдингиз. Нимангиз бор менда. Мени ўз ҳолимга қўйсангизчи. Ўлади 
дейсизми, ўлмайман, ўлмайман!»–деб эшикни тарс ёпиб чиқиб кетди. Тумшайиб ўтириб 
қолдим. Сўзи оғир ботди. Қаттиқ хафа бўлдим. Шундай бўлса ҳам кўнглим тинчимади. Икки-уч 
марта эшикка чиқиб қарадим, сувга кетган бўйича кўринмасди. 
Кўзга илинмаган майда ёмғир савалаб, шамол оқ парқу булутларни ағдар тўнтар қилиб 
ҳайдарди. Дов-дарахтнинг танаси, бутоқлари совуқдан қорайиб кетибди. Элнинг бари уй-уйида, 

---

Чингиз Айтматов. Сомон йўли (қисса)