Microsoft Word +++Jinoyat huquqi Umum. Rustambayev 2006. doc

birinchidan, Jinoyat kodeksining jazo tizimida mavjud bo‘lishi; 
ikkinchidan, jinoyat sodir etganlik uchun qo‘llaniladigan normaning 
sanksiyasida ko‘rsatilgan bo‘lishi (ayrim hollar bundan mustasno). 
Jinoyat sodir etishda aybdor, deb topilgan shaxslarning huquq va 
erkinliklarini cheklash yoki ulardan mahrum qilish jinoiy jazo chorasining 
jazolovchi belgisini ifodalaydi.
2. Jazoning maqsadi 
Jinoiy jazo davlat majburlovining alohida shakli sifatida yuridik 
adabiyotlarda huquqiy kategoriya sifatida baholanadi. Jinoiy jazo o‘z 
mazmuni, funksiyasi, xususiyati va ta’sir qiluvchi obyektiga ko‘ra, jazo 
tayinlash jazoni ijro etish va jazodan ozod qilish jarayonida vujudga 
keluvchi ijtimoiy munosabatlarga nisbatan kengroq hisoblanadi. Jinoiy 
jazo jinoyatchi shaxsi, jamiyatning boshqa a’zolari va jamiyatning o‘ziga 
ta’sir qilishi bilan bog‘liq bo‘lgan majburlov choralarining jamidir. Bu 
davlatning jinoyatchilikka qarshi siyosatini rejalashtirish va amalga 
oshirish, jinoyat va jinoyat-ijroiya qonuni talablarini bajarish imkonini 
beradi. Jinoiy jazoni ijtimoiy kategoriya sifatida o‘rganishning muhim 
muammosi, uning ijtimoiy funksiyasi hisoblanadi. Jazoning muhim 
funksiyalaridan biri – jinoyat sodir etgan shaxsni unga nisbatan jazoni 
qo‘llash orqali uni ogohlantirishdir.
Jinoiy jazo umumiy va maxsus ijtimoiy nazorat funksiyasini amalga 
oshiradi. Ijtimoiy nazoratning samaradorligi jazoni jinoyatchilkka qarshi 
kurash vositasi sifatida qo‘llanishiga, ko‘pincha ijtimoiy o‘zgarishlarning 
qonunchilikda aks ettirilishiga va ijro etilishiga bog‘liqdir.
Jazoning maqsadini belgilash – jinoyat huquqining muhim 
masalalaridan biri. Uning hal qilinishiga nafaqat shu huquq sohasining 
institutlari, balki, jinoyat qonuni normalarining qanday maqsadlarda 
qo‘llanishiga ham bog‘liqdir.
Ch. Bekaria « Jazoning maqsadi insonni a’zoblash va sodir etilgan 
jinoyatni bartaraf etish emas... . Jazoning maqsadi shaxsni jamiyatga qayta 

---

328
zarar yetkazmaslik ruhida tarbiyalash va boshqalar tomonidan jinoyat sodir 
etilishining oldindani olishdan iborat»
1
, deb yozadi.
N.S.Tagansev, jazoning maqsadini belgilab, «Aybdorga u tomonidan 
sodir etilgan harakat uchun qo‘llaniladigan jazo chorasi shunday bo‘lishi 
kerakki, u davlat tomonidan jazolashdan ko‘zlangan maqsadlar uchun 
xizmat qilsin»
2
, deydi.
Jazoning maqsadidan ushbu maqsadga erishish yo‘lida muayyan 
masalalarni hal qiluvchi, oraliq natijalarga erishuvchi jazoning 
funksiyasini farqlash lozim. Jazoning maqsadi va tushunchalari 
funksiyalarini farqlamaslik holatlari yuridik adabiyotlarda uchrab turadi. 
Bu nafaqat u yoki bu, balki, jazoni ijtimoiy jihatdan tayinlash, jinoiy jazo 
siyosatini belgilab olish uchun halaqit beradi. Masalan, jazoning maqsadi 
sifatida jazolashning o‘zini belgilash.
Jinoyat kodeksining 42-moddasida jazoning: 
1) mahkumni axloqan tuzatish;
2) shaxsning jinoiy faoliyatiga to‘sqinlik qilish; 
3) boshqa shaxslar tomonidan jinoyat sodir etilishining oldindani 
olish kabi maqsadlari belgilab qo‘yilgan. 
Ba’zi bir olimlar jazolashni jazoning maqsadlaridan biri deb qayd 
etadilar. Masalan, N.A.Belyayev «Jazoning maqsadi bo‘lgan jazolash 
deganda, biz huquqbuzarga a’zob berish va u tomonidan sodir etilgan 
jinoyat uchun ozodlikdan mahrum etishni tushunamiz»
3
, deydi. Bu esa 
qonunga umuman ziddir. I.I.Karpes esa, «Jazo chorasi qo‘llash bilan 
mahkum jazolanar ekan va muayyan maqsadga erishilar ekan, demak 
jazolash jazoning maqsadlaridan biridir», deb ta’kidlaydi.
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi 42-moddasi 2-qismida 
jazoning maqsadi belgilangan bo‘lib unga ko‘ra: «Jazo mahkumni axloqan 
tuzatish, uning jinoiy faoliyatini davom ettirishiga to‘sqinlik qilish, 
shuningdek,, boshqa shaxslarlarning jinoyat sodir etishini oldindani olish 
maqsadida qo‘llaniladi». 
Qonunda belgilangan jazoning maqsadi ijtimoiy adolatni tiklashdir. 
Bu: