Microsoft Word +++Jinoyat huquqi Umum. Rustambayev 2006. doc

individual oldindani olish deyiladi. Bu o‘rinda shaxsning o‘z aybini tan 
olganligi, jazoni o‘taganligi azob chekkanligi, sharoitning o‘zgarganligi 
yoki shaxsning tuzalganligi katta ahamiyatga egadir.
Individual oldindani olishnig samaradorligi shundaki, u mahkumning 
jazoni o‘tashi natijasida ichki ruhiyatida vujudga kelgan o‘zgarishni 
ifodalaydi. Bu maqsadga turli darajada erishtiruvchi jazolar bor. Masalan, 
o‘lim jazosini qo‘llash orqali bu maqsadga erishib bo‘lmaydi. Ozodlikdan 
mahrum qilish jazosi jinoyatlarning individual oldindani olishda katta 
samara berib, bu holat jazoni o‘tash jarayonida ro‘y beradi. Ozodilikdan 
mahrum qilish bilan bog‘liq bo‘lmagan jazo, ya’ni ijtimoiy nazoratni 
kuchaytirgan holda qo‘llanuvchi shartli hukm qilish ham individual 
oldindani olish maqsadiga erishishga xizmat qiladi.
Jinoyatchilikning umumiy oldindani olish tushunchasi haqida turli 
fikrlar bildirilgan. Ba’zi hollarda bu tushunchaga keng ma’noda qaralib, bu 
nuqtai nazar umumiy ogohlantirish barcha fuqarolarga, jamiyatning barcha 
a’zolariga qaratilgan degan talqinga asoslanadi.
Jazoning jinoyat sodir etgan aniq bir shaxsga nisbatan qo‘llanilishi, 
jinoyat huquqiy ta’qiqning buzilishi qanday oqibatga olib kelishi 
mumkinligini ko‘rsatadi. Bir vaqtning o‘zida umumiy oldindani olish 
jinoyat qonunchiligini buzish mumkin emasligi va jinoiy javobgarlikning 
muqarrarligiga ishontirish, aybdorning jazolanishi jamiyat a’zolariga 
tushintirish orqali tarbiyaviy funksiyani ham bajaradi.
Uncha xavfli bo‘lmagan jinoyatni sodir etgan, ijtimoiy xavfi yuqori 
bo‘lmagan shaxslarga qisqa muddatli ozodlikdan mahrum qilish yoki 
axloq tuzatish ishlari kabi jazolarni qo‘llash orqali ham jazoning 
maqsadiga erishish mumkin.
Jinoyat qonuni muammolarini yechishda, jazoning maqsadi haqidagi 
jamoatchilikning fikri katta ahamiyatga ega. Tadqiqotlar shuni 
ko‘rsatadiki, jamoatchilik fikri jinoiy javobgarlikni va qonundagi 

---

331
sanksiyalarni qat’ilashtirish zarurligini ko‘rsatib, bir vaqtning o‘zida 
ozodlikdan mahrum qilish jazosidan ko‘zlangan maqsadlarga erishish 
darajasi yuqori emas va jazoni ozodlikdan mahrum qilish joylarida 
o‘tagan shaxsni to‘g‘ri yo‘lga qaytarish va qayta tarbiyalash qiyin, degan 
fikr bildirilgan.
Jazoning maqsadlaridan yana biri mahkumning jinoiy faoliyatini 
davom ettirishiga to‘sqinlik qilishdan iborat. Shaxsga jinoyat sodir 
qilganlik uchun u yoki bu turdagi jazo qo‘llanilganda, uning huquqi 
cheklanadi va xulqi nazorat ostiga olinadi. Ayniqsa, qamoq va ozodlikdan 
mahrum qilish jazosiga hukm qilingan mahkum qattiq nazorat ostiga 
olinadi va o‘z jinoiy faoliyatini davom ettirish imkoniyatidan mahrum 
bo‘ladi.
Davlat jinoiy jazoni qo‘llash bilan jinoyatchini o‘z fuqarolaridan 
izolatsiya qiladi va himoya qiladi, uni jinoyat sodir etish imkoniyatidan 
mahrum qiladi. Ma’lum darajada bu maxsus ogohlantirish choralari 
doirasiga kiradi. Ushbu maqsadning qonunda mustaqil ajratib 
ko‘rsatilganligi to‘g‘ri bo‘lgan.