Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc

muvozanatini o‘rganish.
Rahbariyat marketingning muhimligini ta’kidlash, uning vazifalarini 
belgilash va uni firmaning umumiy faoliyatiga qo‘shish orqali marketing 
rolini aniqlaydi. Marketing hal qiluvchi ovoz, bevosita hukmronlikka ega 
bo‘lganda, uning firma uchun zarurligi namoyon bo‘ladi; marketing 
rahbari o‘z maqomiga ko‘ra faoliyatning boshqa sohalari rahbarlari bilan 
teng darajada va unga tegishli resurslar ajratib beriladi.
Marketing xizmati aniqlaydigan omillar. Marketing xizmati 
boshqaradigan asosiy tarkibiy qismlar quyidagilar: 
– aniq maqsadga mo‘ljallangan bozorni tanlash, maqsadli bozor 
(iste’molchilarning ma’lum guruhi)ni tanlash jarayoni uning o‘lchovlari 
va xususiyatlari bilan bog‘liq masalalarni o‘z ichiga oladi; 
– marketing maqsadlarini tanlash, u oliy rahbariyat tomonidan 
belgilangan maqsadlarga emas, ko‘proq iste’molchilarga mo‘ljallangan
bo‘ladi; 
Ishlab chiqarishni 
boshqarish 
Marketing faoliyati 
Ishlab 
chiqarish 
jarayoni 
ɚ
ɢ
ɢ
ɢ
1
0
Uy
xo‘jaligi 
a’zolari 
(iste’mol-
chilar
)

---

 290
– marketing tashkil etishni tanlash, bosh masala, uning bir butunligi, 
maqsadga erishishda muvaffaqiyatni ta’minlovchi barcha omillarning 
o‘zaro aloqasidir; 
– tanlangan rejani nazorat qilish va boshqarish – bu butun faoliyatni, 
ayni paytda uning ayrim sohasini nazorat va tahlil qilish bilan bog‘liq 
bo‘lgan alohida muhim omillar. Muntazam ravishda baholash ishlarini 
o‘tkazib turish lozim. 
Marketing nazorat qiladigan omillar 3-chizmada berilgan:
3-chizma. Marketing nazorat qiladigan omillar. 
Bozorni sigmentlarga ajratish – uning iste’molchilarini maxsus 
guruhlash demakdir. Marketing amaliyotida bozorni sigmentlarga 
bo‘lishda uch xil yondashuv ishlab chiqilgan:
1) korxonaning ommaviy bozorga kirishida u keng xaridorlar 
ommasiga qaratilgan bir xil marketing dasturiga ega bo‘ladi; 
2) sigmentlashgan bozor, korxona unda asosiy e’tiborni alohida 
belgilarga ega bo‘lgan bir xil sigmentlarga qaratadi. Ana shu sigment 
uchun maxsus dastur ishlatiladi;
3) ko‘pchilik ko‘rsatkichlari bilan tabaqalashgan bozor, bunda o‘z 
xususiyatlari bilan farqlanadigan bir yoki ikki xil segmentga alohida 
ishlab chiqiladi. 
Bozor segmentlari doimiy emas. Har doim korxona o‘zining 
imkoniyatlariga va maqsadlariga mos holda bozorni quyidagi 
Marketing 
maqsadi: shakl, 
sotish, foyda, 
afzal tomoni
Marketingni 
tashkil etish 
turlari 
Marketing tarkibi: 
tovarlar (xizmat) 
xarajati, sotish,
narx-navo
Nazorat: kunda, 
vaqti-vaqti 
bilan 
Maqsadli 
boshqarishni 
tanlash
Marketing 

---

 291
segmentlarga bo‘lish mumkin. Masalan, iste’mol tovarlari bozorida 
quyidagi segmentlar mavjud: 
– xaridorlar segmentlari, iste’molchilar, ularning xatti-harakatlari, 
talablari; 
– tovar segmentlari, ommaviy va arzon, qimmat va yangi; 
– savdo segmentlari, tovar harakati, sotish usullari; 
– geografik segmentlari, iqtisodiy rivojlanish darajasi, joylashishiga 
qarab, tuman, shahar, viloyatlar aholisi soni bo‘yicha. 
Marketing konsepsiyasiga asosan, har qanday korxona, bozorda 
muvaffaqiyatga erishish uchun, eng avvalo, iste’molchilar tilak-istaklarini 
nazarda tutadi. Bu esa iste’mol jarayonini, aholi ehtiyoji va talabini bilish, 
ularga mos tushadigan tovarlar va xizmatlar taklif etishni taqozo qiladi.
Ushbu masalani yechishda quyidagi qoidalarga rioya qilinadi: 
1) xaridorni tushunish va uni qiziqtiradigan tovarlarni aniqlash; 
2) tovar va xizmatlarning mulkchiligini ta’minlash; 
3) tovarlar haqida kerakli axborotlar yetkazib berish. 
Yuqoridagi qoidalarni bajarish, marketingning quyidagi to‘rt 
aksiomasiga asoslanadi: 
– qiziqtirish – muvaffaqiyat garovi; 
– raqobat tanlashni rag‘batlantiradi; 
– tanlov qiyinchilik tug‘diradi; 
– tanlovdagi raqobat tovarni takomillashtiradi.