Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc

Mazkur yilda ishlab chiqarilgan IMMni sotib olishga sarflar 
hajmi = mazkur yilda ishlab chiqarilgan IMMdan olingan pul 
daromadlari summasi. 
Mahsulotni ishlab chiqarishga nima sarflangan bo‘lsa, bu mazkur 
mahsulotni ishlab chiqarishga o‘zining ishchi kuchi va moddiy 
resurslarini bozorda sotishga qo‘yganlari uchun daromad hisoblanadi. 
1-jadval 
O‘zbekiston Respublikasining asosiy makroiqtisodiy 
 ko‘rsatkichlari (1999–2010-yillar) 
1990-yilga 
nisbatan foiz 
hisobida 
O‘lchov 
birligi 
1990-
yil
2000-
yil
2010-
yil
2000-
yil
2010-
yil
Yalpi ichki mahsulot 
(xarid qobiliyati 
pariteti bo‘yicha) 
million 
dollar 
27106
35277 92326 1,3 
marta 
3,4 
marta 
Sanoatning 
YAIMdagi ulushi 
foiz 17,6
1
14,2 24,0 
x 
x 
Qishloq xo‘jalik 
mahsulotlari 
milliard 
so‘m 
11,1
2
1387 15811 100,6 182,9 
Qishloq xo‘jaligining 
YAIMdagi ulushi 
foiz 33,4 
30.1 17,5 x 
x 
Qurilish ishlari 
milliard 
so‘m 
4,2
2
388,4 8245,8
86,9 2,3 
marta 

---

 306
Chakana savdo 
aylanmasi 
milliard 
so‘m 
19,8
2
1788 21873 99,2 2,8 
marta 
Xizmatlarning
YAIMdagi ulushi 
foiz 33,8 
37,0 49,0 x 
x 
Kichik biznesning 
YAIMdagi ulushi 
foiz 0 
31,0 
52,5 x x 
Asosiy kapitalga 
investitsiyalar 
million 
dollar 
qiyma- 
tida 
833,8 3142,5 9712,7 3,8 
marta 
11,6 
marta 
YAIMga nisbatan 
foizda 
foiz 18,0 
22,9 25,0 x 
x 
Tovarlar va xizmatlar 
eksporti 
million 
dollar 
442,7 3265 13045 7,4 
marta 
29,5 
marta 
YAIMga nisbatan 
foizda 
foiz 3,3 24 33,5 x x 
Tovarlar va xizmatlar 
eksporti 
million 
dollar 
362,9 2947 8800 8,1 
marta 
24,2 
marta 
YAIMga nisbatan 
foizda 
foiz 2,7 
21,4 
22,6 x x 
Tashqi savdo saldosi 
million 
dollar 
79,8 317 42,45 x 
x 
1
 Asosiy ulushni umumittifoq bozori uchun xom ashyo va yarim fabrikatlar 
ishlab chiqarish egallagan.
2
 Milliard rubl.
 Manba: O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi. 
Ma’lumot uchun: 2010-yilda YAIMning nominal hajmi 61,8 trillion so‘mni 
tashkil etgan bo‘lsa, 2011-yilda 78 trillion so‘mni tashkil etgan. 
O‘zbekiston o‘z mustaqilligining dastlabki yillaridanoq bozor 
iqtisodiyotiga o‘tishning o‘ziga xos yo‘lini tanlab, uni izchil amalga 
oshirishi natijasida MDH boshqa ko‘plab mamlakatlaridan farqli ravishda, 
ishlab chiqarish va aholi turmush darajasining keskin pasayib, davlatning 
ichki va tashqi qarzlari haddan ziyod oshib ketishiga yo‘l qo‘ymaslikka 
erishgan mamlakatlar qatoriga kiradi. Raqamlar bu haqida dalolat beradi: 
1991–1995-yillarda O‘zbekistonda yalpi ichki mahsulotning pasayishi, 
MDH davlatlari o‘rtasida eng kam ko‘rsatkich – 18,8 foizni tashkil etdi. 
Holbuki, bu raqam Rossiyada – 53 foiz, Ukrainada – 52 foiz, 
Belorussiyada – 54,6 foiz, Qozog‘istonda esa 75,4 foizga teng bo‘lgan.
Qulay ishchan muhit yaratish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, 
texnik va texnologik yangilashga qaratilgan iqtisodiy islohotlarni 

---

 307
chuqurlashtirish jarayonlarining natijasi sifatida mamlakatimiz 
iqtisodiyoti 2004-yildan e’tiboran yiliga 7–9 foiz darajasidagi yuqori va 
barqaror o‘sish sur’atlarini namoyish qila boshlaganini MDH 
mamlakatlari statistika qo‘mitasi ma’lumotlari ham ko‘rsatgan. 
Xarid qobiliyati pariteti (XQP) bo‘yicha YAIM 2010-yilda 1990-
yilga nisbatan 3,4 barobar, ya’ni 27,1 milliard AQSh dollaridan 92,3 
milliard AQSh dollariga oshdi. Qulay ishchan muhitning yaratilishi, 
investitsiyalar oqimining kuchayishi nafaqat iqtisodiy o‘sish sur’atlarini 
jadallashtirish, balki iqtisodiyot tarkibida muhim sifat o‘zgarishlarining 
yuz berishini ham ta’minladi. Xususan, iqtisodiyotni tarkibiy o‘zgartirish 
bo‘yicha amalga oshirilgan siyosatning natijasi sifatida 2000–2011-
yillarda qishloq xo‘jaligining mamlakatimiz yalpi ichki mahsulotidagi 
ulushi 30,1 foizdan 17,5 foizga kamayib, sanoatning ulushi 14,2 foizdan 
24,1 foizga, xizmatlar ulushi esa 37 foizdan 49 foizga o‘sdi. 
1992–1994-yillarda iste’mol narxlarining o‘rtacha oylik o‘sishi 21–
23 foiz yoki o‘rtacha yillik o‘sishi 1000 va undan ortiq foizni tashkil etdi. 
Mamlakatimizda 1994-yilning 1-iyulidan boshlab milliy valutaning 
muomalaga kiritilishi, mustaqil budjet-soliq siyosatining shakllantirilishi, 
narxlarni erkinlashtirish jarayonining nihoyasiga yetkazilishi va 
shuningdek, to‘lov intizomini mustahkamlash bo‘yicha ko‘rilgan chora-
tadbirlar iste’mol narxlari inflatsiyasini 7–8 foizga tushirish imkonini 
berdi, bu esa qulay ishchan muhitni yaxshilash va investitsiyalarni 
rag‘batlantirishda eng muhim omillardan biri bo‘ldi. 
Investitsion faollik ko‘rsatkichlari keyingi-yillarda ishchan muhitning 
sezilarli darajada yaxshilangani va yuqori iqtisodiy o‘sish sur’atlari 
barqaror tus olayotganining yorqin dalilidir, Masalan, o‘zlashtirilgan 
kapital qo‘yilmalar hajmi 1990–2000-yillarda 3,8 barobar oshdi, 2010-
yilda esa 1990-yilga nisbatan 11,6 barobar ortib, 9,7 milliard AQSh 
dollarini tashkil etdi. 
Tashqi savdo aylanmasi hajmining YAIMga nisbati 1990-yilda 6 
foizni, 2000-yilda – 45,4 foizni, 2010-yilda esa 56,1 foizni tashkil etdi. 
Agar 1990-yilda eksport importga nisbatan 79,8 million dollar ortiq 
bo‘lgan bo‘lsa, 2009-yilda tashqi savdoning ijobiy savdosi 2333 million 
dollarni, 2011-yilda esa 4 milliard 500 million dollarni tashkil etdi. 
Yuqoridagilarning barchasi O‘zbekiston iqtisodiy tizimini 
barqarorligini ta’minlash va vatanimiz taraqqiyotiga va xalq farovonligini 
yuksaltirishga olib keladi. Yalpi ichki mahsulotning yuqori sur’atlar bilan 
o‘sishi so‘ngi yillarda an’anaviy xom ashyo tarmoqlari hisobidan emas, 

---

 308
jahon bozoridagi qulay konyunktura va ayrim xom ashyo turlari hamda 
materiallar narxining yuqoriligi hisobidan emas, balki birinchi navbatda 
raqobatga bardoshli tayyor mahsulotlar ishlab chiqarish hamda zamonaviy 
xizmat ko‘rsatish sohalarini jadal rivojlantirishni belgilab beradigan jiddiy 
tarkibiy o‘zgarishlar va ishlab chiqarish samaradorligini oshirish evaziga 
ta’minlanmoqda. 
Shuni alohida ta’kidlash zarurki, o‘tgan 2006-yil – Homiylar va 
shifokorlar, 2007-yil – Ijtimoiy himoya, 2008-yil – Yoshlar, 2009-yil – 
Qishloq taraqqiyoti va farovonligi, 2010-yil – Barkamol avlod, 2011 – 
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yilida erishilgan ana shunday o‘sish 
sur’atlari va yuksak makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar jamiyatimizning barcha 
sohalarini tubdan isloh qilish va yangilash bo‘yicha mamlakatimizda 
amalga oshirilgan ko‘p yillik mashaqqatli va murakkab ishlarning 
mantiqiy natijasi, mamlakatimiz iqtisodiyotini izchil va barqaror 
rivojlantirishning amaldagi ko‘rinishi bo‘ldi.
Ma’lumki, raqamlar «o‘jar» bo‘ladi. Ular soxtalik, qing‘irlikni 
yoqtirmaydi. Yuqorida keltirilgan har bir raqam zamirida dunyoviy 
taraqqiyot yo‘limizga bo‘lgan ishonch, fuqarolarimiz qat’iyati, 
tashabbuskorligi va albatta, o‘z kelajagini yanada farovon etishga intilish 
hissi yashiringandir. Keltirilgan raqamlar, eng avvalo, odamlar ongidagi 
o‘zgarishlar mahsuli sifatida baholanayotgani bejiz emas. Mehnatga, 
mulkka bo‘lgan munosabatning o‘zgarganligi mahsulidir bu. Joylarda, 
nihoyat, tadbirkor va fermerlarga mustaqillikning dastlabki yillaridagidek 
«o‘gay ko‘z bilan qaralmayotgani» xususiy mulkka iqtisodiyotning 
tayanchi sifatida munosabatda bo‘linayotgani mahsuli bu.
Muhim yutug‘imiz sifatida, bozor islohotlarini chuqurlashtirish, 
iqtisodiyotni erkinlashtirish va mulk huquqini himoya qilishni 
mustahkamlashga qaratilgan choralarning amalga oshirilishi 
mamlakatimizda investitsiya muhitini yaxshilash hamda hajmi tobora 
ortib borayotgan xorijiy sarmoyalarni jalb qilishda ijobiy ta’sir 
ko‘rsatayotganligini sog‘lom fikrlaydigan har bir inson dildan his 
qilmoqda.