Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc

4-BO‘LIM. JAHON IQTISODIYOTI 
20-MAVZU. JAHON XO‘JALIGI VA GLOBALLASHUV
MUAMMOLARI
1. Hozirgi jahon xo‘jaligi va iqtisodiyotining mohiyati.
Jahon xo‘jaligining shakllanishi va xususiyatlari 
Jahon xo‘jaligi yoki jahon iqtisodiyoti – bu bir-birini taqozo etuvchi, 
jadal o‘zaro bog‘liq rivojlanishda bo‘lgan va jahon iqtisodiy tizimini 
tashkil qilgan milliy xo‘jaliklarning majmui bo‘lib, iqtisodiy yaxlitlikni 
tashkil etadi.
XXI asrning dastlabki o‘n yilligida 210 dan ortiq mamlakat 
iqtisodiyoti birlashgan bo‘lib, bular yaratgan tovar va xizmatlar summasi 
bir necha o‘nlab trillion AQSh dollarini tashkil etadi. Jahon xo‘jaligi yoki 
iqtisodiyoti uch guruh mamlakatlar, ya’ni iqtisodiyoti yuksak rivojlangan, 
iqtisodiyoti o‘rtacha rivojlangan va iqtisodiyoti qoloq mamlakatlardan 
iborat. Jahon iqtisodiyoti tizimining asosiy elementlari quyidagilar: milliy 
xo‘jaliklar, transmilliy korporatsiyalar, integratsiyaviy birlashmalar, 
xalqaro iqtisodiy tashkilotlar. 
Jahon iqtisodiyoti tizimida davlatlarning tashqi iqtisodiy aloqalari 
integratsiyalovchi, birlashtiruvchi rol o‘ynaydi. Uning asosida moddiy va 
ma’naviy ne’matlarni xalqaro va milliy miqyosda ishlab chiqarish, ularni 
taqsimlash, ayirboshlash va iste’mol qilish yotadi. Jahon iqtisodiyoti 
faoliyatining asosiy maqsadi – resurslar cheklanib borayotgan sharoitda 
insonning yuksalib borayotgan ehtiyojlarini qondirish. 
Jahon xo‘jaligi miloddan avvalgi yillardayoq mamlakatlar o‘rtasida 
tovar va xizmatlar «harakati orqali» rivojlana boshlagan. Bozor 
munosabatlarining faol yoyilishiga XV–XVII asrdagi buyuk jug‘rofiy 
kashfiyotlar, XIX asrda mashina sanoati, transport va aloqa sohasidagi 
yangi vositalarning paydo bo‘lishi sabab bo‘ldi. XIX asrning oxiriga 
kelib sanoat ishlab chiqarishi va xalqaro mehnat taqsimoti asosida 
mamlakatlar o‘rtasidagi savdo-iqtisodiy va moliya-kredit munosabatlari 
tizimi sifatida tovar va xizmatlarning jahon bozori shakllandi. 
XIX–XX asrlar chegarasida ishlab chiqarish omillari, mamlakatlar va 
mintaqalar o‘rtasidagi iqtisodiy resurslarning xalqaro harakati jadallashdi. 

---

 615
Iqtisodiy manfaatdorlik asosida xalqaro hamkorlikni amalga oshiruvchi 
milliy xo‘jaliklar majmui sifatida jahon xo‘jaligi shakllandi. Jahon 
iqtisodiyotining shakllanishiga quyidagi davrlar xosdir: 
– 
Birinchi jahon urushining boshidan 50-yillar boshigacha – 
mamlakatlar o‘rtasidagi xo‘jalik aloqalarining buzilishi, so‘ngra asta-
sekin tiklanishi; 
– 
50–70-yillar – davlatlar, transmilliy korporatsiyalarning integ-
ratsiyaviy guruhlari yuzaga kelishi, bilimlar (texnologiyalar), tadbirkorlik 
kapitalining mamlakatlar o‘rtasida ko‘chib yurishi; 
– 
80–90-yillardan XXI asr boshlarigacha – rivojlangan 
mamlakatlarning postindustrial taraqqiyotga, qoloq mamlakatlarning 
iqtisodiy qoloqlikni faol bartaraf etishga, sobiq sotsialistik 
mamlakatlarning esa bozor iqtisodiyotiga o‘tishi.