Microsoft Word Маруза матн Тупрок-усимлик Zionet22

Tuproqlar zichligi boshqacha nom bilan “qovushma “ deyiladi. (joylanishi) 
Tuproq qatlamining zichligi yoki agregatlarning o‘zaro joylanishi muhim morfologik 
belgilardan biri hisoblanadi. Har qanday tuproq tipi o‘ziga xos zichlikka, g‘ovaklikka ega 
bo‘ladi. 
Tuproqlar zichligiga qarab quyidagi guruhlarga bo‘linadi:
1. O‘ta zich tuproqlar - belkurak va pichoq bunday tuproqlarga o‘tmaydi. 
2. Zich tuproqlar. Bunday tuproqlarning agragetlari juda mustahkam birlashgan bo‘lib, 
ularga belkurak zo‘rg‘a o‘tadi. 
3. g‘ovak tuproqlar. Bunday tuproqlarning zarralari va agregatlari o‘zaro yaxshi 
birlashmagan bo‘ladi va ularni osonlik bilan belkurak kesadi. Bu tuproqlar belkurak 
bilan ag‘darilganda aniq struktura bo‘lakchalarga ajralib ketadi.
4. Sochiluvchi tuproqlar–bularning tarkibida sochiluvchan qumlar bo‘ladi. Nam holida 
zichligi kamayadi va namlik haddan tashqari oshib ketsa, u oquvchan bo‘ladi. 
Tuproqda nam juda kam yoki aksincha haddan tashqari ko‘p bo‘lsa, ularni ajratib olish 
qiyinlashadi. Tuproqlarni agronomik jihatdan baholashda zichlik muhim ko‘rsatkich 
hisoblanadi. 
Juda zich qovushmali qatlamni qazishda ketmon yoki bel bilan birga lom ham ishlatiladi. 
Bu xildagi qovushma oz chirindili, strukturasiz va og‘ir mexanik tarkibga ega soz 
tuproqlarning ayrim qatlamlarida uchraydi. 

---

25
Zich qovushmali qatlamlarni qazish ham syermehnat ish. Bu xildagi qovushma mayda 
zarrachalari ko‘p bo‘lgan qatlamga xosdir. 
Tuproqning namligi. Tuproqning namligi – absolyut quruq tuproq og‘irligi yoki 
hajmiga nisbatan foiz bilan ifodalangan suv miqdoridir. Tuproqning namligi undagi suv 
zaxiralari, sug‘orish muddatlarini aniqlash va tuproqga o‘z vaqtida ishlov byerish uchun 
aniqlanadi. Tuproqning bu belgilarini o‘rganishda har qaysi qatlamning namligini o‘rganish 
ham katta ahamiyatga ega. CHunki tuproqning ba’zi belgilari uning namlik darajasiga qarab 
o‘zgaradi. Morfologik belgilariga ko‘ra tuproqlarning namlik darajasi ho‘l, nam, nimxush va 
quruq bo‘ladi. 
Qatlam orasidan suv tomchilari sizib tursa ho‘l tuproq, zarra oralig‘i suv bilan to‘yingan 
bo‘lsa nam tuproq, zarralar to‘zimasdan bir-biriga yopishib tursa nimxush tuproq va zarralar 
to‘zigan holda bo‘lsa quruq tuproq deyiladi. Lekin tabiatda absolyut quruq tuproq bo‘lmaydi. 
Tuproqning namlik darajasiga ko‘ra o‘ziga xos agrotexnika tadbirlari qo‘llaniladi.