Microsoft Word Материал резина lotin

 
1.2 Kauchuklar olinishi uchun asosiy xom ashyolar 
Buten-1. Buten-1 odatda 1,3-butadien, polibutilen va ularning 
sopolimerlarini olishda keng qo‘llaniladi. Buten-1 ni C
4
-fraksiya, etilenni 
dimerlash va butandiolni degidro qilib olinadi. C
4
-fraksiyalar qaynash harorati juda 
yaqinligidan 1-butenni ajratish juda qiyin, shuning uchun buten – 1 ni 
ishlatishdan oldin (suv, kislorod, spirt, organik kislotalardan tozalash lozim. 
Buten-1 birinchi bor AQSHda sanoat miqyosida olingan. Katalizator sifatida 
(Ni):Al(C
2
H
5
)
3
=0.01:0.1 nisbatida ishlatiladi. Jarayon 100-120
o
C va 4.9 MPa 
bosimda olib boriladi. 
Respublikamizda SKLERTEK texnologiyasida somonomer sifatida buten-
1 qo‘llaniladi. Ularning olinishi qo‘yidagicha: 
Buten-1 olish jarayoni asosida gaz holatidagi etilenni suyuq katalizator 
muhitida (TEA+LC-2253) dimerlashda yotadi. Reaksiya 49÷55
o
C, harorat 
2200÷2400 kPa bosimda ketadi. 
CH
2 
= CH
2
+ CH
2 
= CH
2
CH
2 
= CH - CH
2
- CH
3 
Katalizator 
sifatida 
alkilalyuminiy 
bilan 
faollashtirilgan 
Ti(C
32
H
68
O
8
)+3Al(C
2
H
5
)
3 
ishlatiladi. Titan asosida ishlatilayotgan katalizator ikki 
bosqichda ta’sirlanadi.
1. 
Ikki molekula etilen 4-valentli titan atomida kompleks hosil qilib orali 
2. 
q metallotsiklik izotopga o‘tadi.
3. 
Molekula ichida β-vodorodni siljishi hisobiga buten-1 hosil bo‘ladi. 
Oraliq moddani siklik harakteri va bo‘sh H
+
ni yo‘qligi, 1-buten olishda 
yuqori selektivlikni ta’minlab beradi va buten-1 ni buten-2 ga dimerlanishini oldini 
oladi. 

---

15 
Reaksiya ekzotermik bo‘lib, dimerlanishdan hosil bo‘layotgan issiqlik 18 
kKal/molga teng. 
1-buteni dimerlanish jarayonida qo‘shimcha moddalar ham hosil bo‘ladi.
Izobutilen 
Izobutilen birinchi marta Faradey tomonidan 1825 yilda bayon 
etilgan. Faradey izobutilenni hayvon yog‘larini yuqori haroratda 
parchalab olgan. 1875 yilda Vyurs sivush moylarini pirolizlab 
olgan. 1868 yilda Butlerov uchlamchi butil spirtini degidratatsiyalab izobutilen 
oldi va uni suv bilan ta’sirini va polimerlanishini o‘rgandi. Izobutilenni 
polimerlanish qobiliyati birinchi marta yuqori oktan sonli suyuq yoqilg‘i olishda 
qo‘llanildi. Izobutilen butilen kauchuk olish uchun asosiy xomashyodir.