Microsoft Word mvmao uzk doc

 

---

114
Ҳужжатлар турлари 
Объектига 
қараб 
*Хизматга оид хужжатлар. 
Лавозимли шахс имзолайди. 
Объект корхона 
*Шахсий ҳужжатлар: 
• ариза, хат, таржимаи ҳол. 
• Объект-ходим. 
У 
ўз 
номидан 
ёзади 
ва 
имзолайди. 
Фойдала-
ниш 
жойига 
қараб 
*Ички ҳужжатлар: 
• бoйруқлар 
• актлар 
• қўлланмалар 
• низомлар 
• ҳисоб ҳужжатлари ва ҳ.к. 
Булар корхонанинг ички 
фаолияти учун қўллани-лади.
*Ташқи ҳужжатлар: 
• хатлар 
• илтимосномалар 
• жавоблар 
• рекламациялар 
Бошқа корхоналар ва юқори 
органлар билан ёзишмалар. 
Реквизит-
лар сонига 
қараб 
*Оддий хужжатлар 
• маълумотнома 
• илова хатлари 
Битта 
кўрсаткич 
ёки 
саволдан иборат бўлади 
*Мураккаб ҳужжатлар: 
• буйруқлар 
• режалар 
• ҳисоботлар 
Жуда кўп реквиз-итлар ёки 
саволлардан иборат бўлади 
Юридик 
мавқеига 
қараб 
*Стандарт 
бўлмаган 
ҳужжатлар: 
• хатлар 
• қарорлар 
• актлар 
• буйруқлар 
Булар 
якка 
тартибда 
тайёрланади 
ва 
эркин 
характерда бўлади. 
*Стандарт ҳужжатлар: 
• счетлар 
• тўлов талабномалари 
• накладнойлар 
Булар юқори ташкилотлар 
томонидан 
тасдиқланган 
расмий ҳужжатлардир 
Ижро этиш 
муддатига 
қараб 
*Шошилинч ҳужжатлар: 
• телеграммалар 
• телефонограммалар 
• факс ва ҳокозолар 
Маълум муддат ичида ижро 
этишни талаб қилади. 
*Шошилинч 
бўлмаган 
ҳужжатлар 
Бу ҳужжатларнинг ижро 
этиш муддати белгиланмайди.
Асллигига 
қараб 
*Асл 
нусхадан 
кўчирма 
ҳужжатлар. 
Асл 
ҳужжатларнинг 
кўпайтирилган 
ҳамда 
лавозмли шахслар (котиба, 
иш юритувчи) томонидан 
имзоланган нусҳалари. 
*Асл нусҳадаги (оригинал) 
ҳужжат. Дастлабки, тегишли 
тарзда расмийлаштирилган ва 
имзоланган ҳужжат. Архивда 
сақланадиган 
ҳуж-жат 
тариқасида 
далолат-ларда 
сақланади. 
Бошқарув 
функцияси
*Умум 
маъмурий 
ҳужжатлар: 
*Махсус ҳужжатлар. 
Бу ҳужжатларда функционал 

---

115
гга қараб 
1.Хизмат-ахборот ҳужж-
атлари: 
• хатлар 
• телеграммалар 
• маълумотлар 
• актлар 
2.Фармоиш ҳужжатлари:
• буйруқлар 
• қўлланмалар 
• қарорлар 
• циркулярлар 
3.Шахсий таркибга оид 
ҳужжатлар: 
• ходимлар учети 
• гувоҳномалар 
• тавсияномалар 
• хизмат сафари қоғозлари 
Умумий 
маъмурий 
хужжатларда 
ташкилий 
жараёнлар акс эттирилади. 
хизматлар 
фаолияти 
акс 
эттирилади. 
Жумладан: 
• фан-техника 
• технология 
• иқтисодиёт 
• ҳисоб-китоб 
• молияга оид 
• юридик 
• режа
• статистикага оид ҳужжатлар 
Конфиди-
иаллигига 
қараб 
*Ошкор ҳужжатлар, яъни 
ҳамма ўқийдиган ва босиб 
чиқаришга рухсат этилган 
ҳужжатлар. 
• Ошкор 
қилиш 
таъқиқланган ҳужжатлар 
*Ёпиқ ҳужжатлар, (махфий, 
мутлоқо махфий) Буларни 
рухсатномаси 
бўлган 
кишиларгина 
ўқий 
олади. 
Босишга рухсат этилмайди. 
Бажарили-
шига қараб 
*Қўлда ёзилган ҳужжатлар, 
яъни қўлда сиёҳ ёки қаламда 
ёзилган ҳужжатлар. 
*Босма 
қилинган, 
яъни 
машинка ёки компьютерда 
терилган ҳужжатлар. 
Демак, Хужжатлар икки гуруҳга ажратилар экан. Биринчи гуруҳга 
корхоналарнинг фармойиш бериш ва ижро этиш жараёнида тузиладиган 
хужжатлари киради. Бул?р oашкилий фармойишли хужжатлаштириш бўлиб, 
унга ташкилий хужжатлар (низом, қоида, қўлланма) фармойишлар (қарор- 
бўйруқ, ечимлар), маълумот-ахборотлар (хат, акт, хисобот ва ҳоказо) киради.
Иккинчи гуруҳдаги хужжатлар бошқаришнинг ҳар бир махсус 
функциясига хос хужжатлар (молия, бухгалтерия хужжатлари ва ҳоказо), 
шунингдек, транспорт, алоқа, статистика, юриспруденция хужжатлари ва 
ҳоказодан иборат бўлади. 
Иш юритиш хужжатларни қайд қилиш, кўпайтириш, хужжатларни таҳлил 
қилиш, маълумотнома ахборот хизмати кўрсатиш, ҳужжатларни сақлаш, 
ижрони назорат қилиш, ташиш, архивга сақлашга тайёрлашдан иборат бўлади. 
Иш юритишнинг асосини қуйидаги тамойиллар ташкил қилмоғи лозим:

---

116
• корхонанинг барча бўлинмаларида хужжатлар қабул қилишнинг бир 
хил усуллари, хужжат шакллари, ижрони назорат қилиш каби усуллар 
қўлланилиши лозим; 
• корреспонденциялар бир жойда қабул қилиб олиниши ва қайд 
қилиниши лозим; 
• хужжатлар бир марта қайд қилиниши керак, қайд қилиш тизими 
хужжатларни ижро этишни назорат қилиш тизими билан ўзаро ва 
боғланган бўлиши керак; 
• хужжатлар ижро этилиши босқичларида шундай сақланиш керакки, 
токи зарур маълумотномаларни тузиш учун керакли хужжатни тез 
топиш мумкин бўлсин; 
• хужжатлар тезкорлик билан ҳамда энг оз меҳнат сақланган холда 
доиравий айланиши лозим. 
Ҳужжатни баён қилиш услуби равон, аниқ ва қисқа бўлиши ҳамда айни 
вақтда мазмун тўла ва тизимни акс эттирилиши лозим. Ишга оид ёзувларни 
иложи борича қисқартирилмаслик, балки қисқартма сўзларнинг фақат қабул 
қилинган шаклларидан фойлананиш зарур. 
Ҳужжатларни баён қилишнинг изчиллиги, яъни учта мантиқий унсур:
•кириш; 
•таҳлил; 
•хулосанинг уйғунлаштирилиши муҳим аҳамиятга эга. Киришда ҳужжат 
тузиш сабаби кўрсатилади. Таҳлилда масалалар баёнининг мазмуни, исботи акс 
эттирилади. Хулосада эса хужжатнинг асосий мазмуни берилади. Оддий 
хужжатларда, албатта бу учта унсурнинг ҳам бўлиши шарт эмас.
Давлат стандартларида баён этилган ҳужжатларни тузиш қоидалари қоғоз 
ўлчами (формати), реквизитлар состави, хужжатларда уларнинг тартиби ва 
жойлаштириш 
ўрни, 
хужжат 
бланкаларини 
ва 
реквизитларини 
расмийлаштириш тартиби, акт, қарор, телеграмма, билдиришнома (рапорт), хат, 
буйруқ, хизмат юзасидан хат, қарор, фармойиш каби ҳужжатларни тузиш 
тартиби ва услубини кўзда тутади.
Ҳужжатлар билан олиб бориладиган бутун иш бир қанча босқичлардан 
иборат.