Microsoft Word navoiy farhod va shirin nazm lotin ziyouz com doc

www.ziyouz.com kutubxonasi 
391
aylandi. Shoir bu oddiy fikrni shunday o‘xshatishlarda beradi: Tun qora po‘stini (kish) ostida oq rangli 
mayin mo‘yna po‘stin kiygan (qoqum) kunni-yashirganida, dolg‘alar (talotum)ni dengiz silovsin 
(sinjob), (ya’ni mayin mo‘yi o‘siq olmaxon) qildi qo‘ydi. Baytdagi «kish»,_ «qoqum», «sinjob» 
so‘zlari «istiora» san’atiga binoan «qora po‘stin», «oq mo‘yna po‘stin», «mayin» («mayda») so‘zlari 
o‘rnida-ishlatilgan. 
8. Shoir bu ikki misrada «mohiyat» va «kamohi» so‘zlarida so‘z o‘yini qilgan. Mohiyat arabchada 
«haqiqat» ma’nosida kelganidek, tojikcha baliq ma’nosida bo‘lgan «mohi» so‘ziga nisbat berilganda. 
««baliqlig‘i» ma’nosini ifoda qiladi, shuningdek: «kamohi» so‘zi arabchada «o‘zicha» va «tagi 
tubigacha» demak bo‘lganiday, arabcha o‘xshatish harfi «k» bilan tojikcha baliq ma’nosida bo‘lgan 
«mohi»dan qo‘shma so‘z qilib olganda ham «baliqday» degan ma’noni beradi. Shoir mana shu ikki 
so‘zni, shu ikkala ma’noda ishlatgan va har ikkala ma’noda she’rning mazmuni to‘la chiqqan» (izoh S. 
Ayniyniki. Q. Alisher Navoiy. Xamsa, Toshkent, 1941, 111-bet). 
9. Shoir bu misrada Suqrotning yel va suv xatari haqida aytganlariga ishora qilmoqda. 
XXIX 
Bu bob sarlavhasida Farhodning taxta ustida Yaman mamlakati tomon suzib borib, savdogarlar 
kemasidagilarni xalos qilgani, kema qaroqchilar hujumiga uchragani, Farhod ularni yenggani va 
Shopur bilan do‘stlashgani bayon etiladi. 
1. Yaman – Arabiston yarim orolining janubidagi mamlakat. 
2. Shopur – Nizomiyda bu obraz Xusravning qissaxoni, Shirin bilan Xusrav munosabatlarida 
vositachi, ko‘makchi sifatida talqin qilingan. Xusrav Dehlaviyda ham Shopur Xusrav bilan birga 
yuruvchi, unga turli ajoyib-g‘aroyibotlar hikoya qilib yupatib yuruvchi shaxs. Xusravga Shirinning 
rasmini ko‘rsatib, Armaniya o‘lkasiga birga ketgan ham Shopurdir. Navoiyda esa Shopur Farhod bilan 
tasodifan uchrashib sodiq do‘stiga aylanib qolgan, mohir naqqosh va insonparvar shaxs sifatida talqin 
etiladi. 
3. Toyif– Hijozdagi bir shahar nomi. 
4. Qorurai naft– neft solingan shisha idish. 
5. Furza– arabcha: ko‘rfaz, qo‘ltiq. 
6. Yaman o‘zining tabiiy boyligi aqiq (qimmatbaho qizg‘ish tosh, haqiq ham deyiladi) bilan 
mashhur bo‘lgan. Shoir bu baytda Yamanda dengiz qaroqchilaridan qutulganlari sharafiga savdogarlar 
uyushtirgan bir bazmda shu qadar toza may (mayi nob)lar tortildiki, Yamanda hatto aqiqlar ham 
bunchalik serob emas, demoqchi bo‘ladi. 
7. Na’li bozguna urdi – maqol tarzidagi ibora bo‘lib, aynan: na’l (taqa shaklidagi tamg‘a)ni teskari 
qoqmoq; maj. chalg‘itish, alahsitish demakdir. Shoir el qatori o‘z kori holi bilan mashg‘ul yurgan 
Farhodning ishini taqdir teskarilab, chappalashtirib yubordi, deydi. 
XXX 
Bu bob sarlavhasi Farhodning Shopur rahnamoligida Yamandan Arman mamlakatiga jo‘nagani, 
Armaniyada tog‘ qaziyotganlarning og‘ir mehnatini ko‘rib, ularga ko‘maklashib ishga tushib ketgani 
va bu haqda Mehinbonu va Shiringa xabar yetgachi haqida darak beriladi. 
1. Bu va avvalgi bayt mazmuni: lekin tosh shu qadar qattiq ediki, yuz marta tesha urilsa ham 
foydasiz, bir no‘xatchalik, no‘xat u yoqda tursin, ko‘knori urug‘ichalik ham tosh uchmas, kesilmas edi. 
2. Qori – uzunlik o‘lchovi, quloch. 
3. Ruhul-amin – arabcha: ishonch ruhi. Shoir bu yerda tog‘ qazuvchilarning Farhodga unda oliy 
sifatlar ko‘rib murojaat qilishlarini ta’riflaydi. Bu va keyingi baytda shoir qator sifatlash san’atini 
ishlatadi: (she’r ilmida buni «sifatchini» deb ataladi) ruh ul-amindek pok gavhar, malak, oliy guhar va 

---

Alisher Navoiy. Farhod va Shirin