Миллий гоя, маънавият асослари ва хуку к таълими


Фалсафада мутлок хакикат нисбий хакикатлардан таркиб гопали


Download 0.64 Mb.
bet36/75
Sana18.06.2023
Hajmi0.64 Mb.
#1562078
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   75
Bog'liq
FALSAFA

Фалсафада мутлок хакикат нисбий хакикатлардан таркиб гопали J хисобданади. Агар мутлок хаки кати и иисбатан тулик булмагав бнлимлар иборат чекспз худуд леб хисобласак, уида бу х>дуд ичидагн чекли мандой иисбий хакикатларии англатади.
Illy билан бирса* нисбий хакикатлар мутлок хак,икатшпм кием as хисобданади, демак, бир пайтда улар хам муайян дарнжада мутлок хакд хэм дир. Нисбий хаки кат айни пайтда оддий мутлок хакикатга олиб бору#1 эм ас. балки мутлок хакикат таркибидаги инвариант мазмунга эга, ажрал таркибий киемдир.
Виз антик атомиетик концепциянинг XVII-XV1I1 аерлард, кейнн аса Я аср бошида талкин этилишини куриб чикар эканмиз, бу жараёнда объшя хакикатнинг хаки кий характера эга ахборотлар хажмйнинг усиб бориг хисобига купайиши билан боглик йуналиш мавжудлнги кузга ташланг Тугри, юкорида келтирнлган абсолют хдкикатии иисбий хакикатлардан тарх тоииб борилишини аник-равшан куреатувчн схема баъзи тузатишдарга мухгя Шундай экан, атомиетик кониепциядаги хакикат хозирги замой атомист кбнцепцияларининг хакикат мазмунига хам киради.
Нисбий хдкикаг узида кандан хато моме!гтларни акс эттирган?
Фалсафий адабиётларда нисбий хакикат бир томоидан объектив ха кик иккинчи томондан эса хатоликлардаи иборатдир, деган нуктаи назар мавж| Виз ю кор юта объектив хакикат тугрисидаги масалаии мухокама этиш бошлагаинмизда ва Демофитнинг атомиетик концепцияснни мисол кил келтирганимизда хам у ёки бу назарияыи «хакикат - янглиш» нуктаи назар!и бахолаш осой иш эмаелнгини курган эдик. Тан олнш керакки, хар юшД хакикат, хеч булмаганда нисбий булса хам уз мазмунига кура хамиг объективдир. Агар нисбий хакикат таркибига хатоликни хам кУ'шсак, уида? мисол и бутун бир козон ошнн бузадиган аччик капампирга ухшаб кола Окибатда, хакикат хакикат булмай колади. Нисбий хакикат яжлишми ёлюнга оид кандайдир жихатларни исгисно киладими, Яъии Хамма нарса номн билан айтиладиган булса, хакикат бу хакикат, хато ва ёлгон эса дои; ёлгон ва хатолигича колаверади. Хдкикат барча замонларда реал ходкеалар айпан акс эттирадиган хакикатлигича колади. Демак, нисбий хакикат янглишяшни ва ёлгоини истнсно килувчи объектив хакикатяир.
Бир объекгнинг михиятини акс эттиришга каратилган нлмч назарияларнинг тарихий тараккиёти мувофикдик тамойилига таянади. 1> тамойил атокди физик Н. Бор томонидан 1913-йилда асослаб 6epiuir Мувофикдик тамойилига кура, бир табиий-илмий назариянинг бошкаси бил алмашияуви факатгина тафовутларнигина эмас, балки улар уртасид богликяик, ворнелнкии хам аниклаб беради, Янги катар и и эскисииимг Урин
102
■ф1|< жаи, олдннгисини оддийгина инкор килиб колмайди, балки маълум и ил уни сакдаб хам колади. Бунинг эвазига олдинги назариядан \ ><<П11 исига утиш мумкин булади. Масалан, квант механикаси конунларн it конунларга квант таъсири катталигини сакдаб колиш мумкин булган |И)|ц|| | нарда узлигини намоён килади.
Шундай килиб, куп холларда хакикат мазмунига кура объектив, шаклига
Hi комйдир. Хакикатнинг объективлиги вакт ва замондаги утиш маъносида
IflMii ке[.пик, изчиллик ва ворисликнинг асоси хисобланади.
,\акикат бу жараёндир. Объектив хакикатнинг жараён булиш хусусияти Kli.ii хил тарзда намоён булади: биринчидан, бу объектни туликрок инъикос ШЮ’ППга томон каратилган узгаРишлаР жараёнидир, иккннчидан эса, Имрднииялар. таълимотлар структурасида хатолик ва янглишишларга бархам Йсрнш жараёни хамдир.
Унчаггик тулик булмаган хакикатдан янада туликрок хакикатга томон (нЖв.'м, яъни унннг тарадкиёти жараёнида хар кандай харакат сингари fkrtpiMip<>|>лик ва узгарувчанлик он (момент)ларидан иборагдир. Бу моментлар ЙИ|н аипкда улар билимнинг хакикийлик мазмуни усишини таъминлайди. Бу Им|||||Цч бузилганда хакикатнинг усиши секинлашади ёки бутунлай тухтайди. (шиКсрорлик моментининг мутлокдаштирилиши (зурикиши) туфайли wfewin изм, шовинизм, шахсга сигиниш кабилар келиб чикади. Совет даври №jjjh пфасида утган асрнинг 20-йиллар охиридан бошлаб 50-йиллар IКтлирш ача И. Сталин шахсига сигиниш билан боглик ана шундай вазият Hi пи и келган эди.
Билимнинг нисбийлигини мутлаклаштириш бир концепцияни бошкаси Piriiin алмаштирувчи маъносида бекорчи скептицизм ва охир-окибатда 41 in н I нцизмни келтириб чикаради. Бунда релятивизм яшна дунёкараш дастури
Iffiffiii.iS колиши, билиш сохасида тушкунлик кайфиятини келтириб чикарнши !§йм мумкин.
Гиосеологик релятивизм сиртдан догматизмга каршидир. Бирок улар Ш|Ж!1рорлик - узгарувчанликда, хакикатда мутлоклик нисбийликдадир, улар пир иирмни тулднради, бир томон мутлаклаштирилади.
Лслида, догматизм ва релятивизмга карама-карши хакикатни шундай ишумнш лозимки, унда абсолютлик ва нисбийлик, баркарорлик ва \ н пруичанлик бир-бирини тулдирсин, бир бутузi килиб бирлаштирсин, Илмий щжш тараккиёти унинг бойиб бориши ва конкретлашувидир. Ана шу тарзда ю||,;ц| хакикийлик имконияти (потенциали)ни мунтазам (системали) равишда Иттрий боради.
Хакикат шакллари масаласини караб чикиш хакикат тугрисидаги турли уларнинг узаро богликлилиги, шунингдек, уларнинг ортида
юз
хакикатнинг у ёкм бу шакллари яширинганлигини аниклашга томон {н боради. Агар шундай булса, унда афтидан, зеки концепцияларга иисбЯ олдинги тугридан-тугри танкидий ёндашувдан воз кечиш лозим булади. концепциялардаги хаки казн и тадкик этишда узига хос стратегия сифжйй кабул килиниши лозим. Турли концепциялар узаР° богликликда они каралмоги зарур. Чунки улар комплементар таснифга эга булиб, мохиигя кура, хакикий билимнинг гносеологик, семантик, эписгемологик ва сопке/ маданий аспектларини ифодалаган холда бир-бирини инкор этмайди. ГаЯ уларнинг хар бири конструктив танкидга лойик булса хам бу назарияларншй ижобий натижаларини инкор килиш керак эмас. Муайян билим бошка биля билан узаро системали ва алокадор булганлиги учун фикрлар система хилма-хил концепциялар хам боглик булиши лозим.
Бундай амалий (прагматик) ёндашув, агар у сохталаштирилмиЯ хакикатнинг социал ахамияти, ижтимоий эътироф этилганлигини кайд килаш холос.
Бу хил ёндашувлар якин орада универсал мезон булишга даъво килмайш балки билимнинг хакикийлигини, фикрлар системаси сифатида, хам мантикИЙ услубий, хам гносеологик тахлил килиш куроли булиб хизмат килади.
Ушбу шаклдаги уринишларнинг хар бири хакикийликнинг муаЯ мезонини ифодалайди, улар тенг мохиятли булмаган такдирда хам, бирлик ва алокадорликда намоён булади.
Инсон сезгилари унинг онгидан ташкаридаги объектив оламнИЙ инъикосини хосил килади. Объектив оламнинг мавжудлигини эътироф тгт билан унинг тугри инъикосининг хосил булиши объектив хакикатдя иборатдир. Ёки, бошкача килиб айтганда, объектив хакдкат инсон ва инсони» хохишига боглик булмаган мазмундир. Масалан, табиат ва жамият конуилар объектив хакикагдир. Чунки бу конунлар инсонга боглик булмаган : м ундан ташкарида мавжуд, бу конунларни инсон бекор кила оламайди, ихтиёри билан узгартира олмайди. Объектив хакикат тугрисидаги тушуича объектив реаллик хакидаги тушунча билан бир дейиш мумкин эмас. Обьек хакикат бизнинг онгимиздан ташкарида мавжуд булган объектив реалликЯ онгимизда тугри инъикосидир. Илмий фалсафа билимлар такомштла боради, нисбий хакикатдан мутлок хакикатга томон боради деб тушунтирадИ Хаки катан хам оламда инсон била олмайдиган нарса йук. Шунинг учун хам билиш жараёнининг ривожланиши чексиз, у бирор чегарада тухтатиши мумким эмас. Инсон эришган билим янги билим учун боскич хисобланади. ДемЙЯ мутлок ва нисбий хакикатлар диалектик муносабатда булади. Инсон тафаккурЯ уз табиатига кура, мутлок хакикатни англаш имкониятига эга деб, мутлоЯ хакикат нисбий хакикатлар йигнндиларидан ташкил топганлигини курсатаДЩ
104
Пир фан сохасида янги кашфиётлар мутлок хакикатга хисса кушади ва бу it'i нисбий чегарага эга, яъни кенгайиши, ривожланиши мумкин.
Км|| пир нисбий хакикатда мутлок хакикат элемента, зарраси бор. Чунки и Мидций дунёнинг маълум томонлари акс этади. Нисбий хакикат объектив ■ ними инсон онгида нисбатан тугри инъикос этишидир. Амалиёт ва фан |Ф1м1<‘шла бу хадикат тобора такомиллашиб боради. Демак, объектив •1И гнхминан тугри инъикос эттирадиган, тула ва аник булмаган инсон шмншнннг сунгги тараккиёти жараёнида аникданиши ва чукурлашиши lyjmpoK булиб борадиган илмий билимлар (коида, тушунча ва пн пир) нисбий хакикатдир.
Мнений хакикатни эътироф килиш мутлок хакикатни инкор этиш эмас. IniiiHi ппзнинг билимларимиз тайёр ёки котиб колган билим булмай, мутлок киши билиш нисбий хакикатларни билиш билан боради. Мутлок хакикат (<н| I пни и билиб олинмайди, балки тулик булмаган тахминий, яъни нисбий Kin пир оркали билинади.
Ннсои хамма вакт табиатни охиригача билиш томон якинлашиб боради,
' 'in у моддий олам конун ва ходисаларини тула-тукис билиш даражасига Ши оимайди. Бунинг сабаби шуки, табиат чексиз, у тухтовсиз харакатда, | ■ нкннмшида, узгаришда. Инсон билими эса хеч качон моддий оламни IVimnii камраб ола олмайди. Шунинг учун хам инсон билимининг мутлок фи ими I а якинлашуви нисбнйдир. Бундан бизнинг хамма билимларимиз I >ili жан, уларда объектив мазмун йук экан, деган хулосага келмаслик к , <| ,\ар кандай хакикат нисбийлигига карамай, унда мутлок хакикат Нрурлдри сакданади. Мутлок ва нисбий хакикатларни бир-бирига карама- « , .ни куймай, балки уларни ажралмас, бир бутун холда олиб урганмок зарур. Нй шок ва нисбий хакикатларни диалектик муносабатини билиш, догматизм, «нпешцизм, релятивизмга карши курашда катта ахамиятга эга. Догматизм ва ни шиизм хакикат ва унинг мохиятига бирёкдама ёндашувчи, унинг абсолют |й нисбий томонларини бир-биридан ажратиб ташлашга харакат килувчи пимогдир. Догматизм инсон билимларининг конкрет вакги, шароитлари, Utiiiiiiii имкониятлари билан боглик булган нисбий томонини инкор этади, хар Ц|||> ннлимни узгартирмайдиган, ривожлантириш, такомиллаштириш, тулдириш Муммш булмаган сунгги маррадаги хакикат деб тушунилади. Шу асосда улар HIM ни билимларида нисбий томонлар мувжудлигини бутунлай инкор этишади. Дш магизм вакиллари курсатишича, хосил булган билимларни тулдириш ва рино/клантиришнинг хожати йук. Хар кандай билнмни хамма вакт конкрет Широнтларини хисобга олмай амалда куллай бериш мумкин эмас. Негаки шимагиклар конкрет тарихий шароит ва вазиятлар доим узгариб туришини
инкор этадилар, баьздн назарин цоидаларни кур-курона ёдлаб олиб, хар ш шароитда бемапол кудлам бериш мумкин деб хисобдайдилар.
Релятивизм вакшшари эса иисон бидимларининг факат шив гомонларини тая олиб, мутлок хаки катни эса бутунлай иикор над И Уларнимг фикрича, иисбийдик инсон бидимларининг бир томонигагиш Л хаммаснга хос эмиш, Бу таълимот бнлимларимизнинг хаммаскни иисби|Я хисоблаш оркдли уида инсон онгига боглик булмаган вокеликни тугрД этшрувчи ха к и кат мавжудлигиии хам инкор этади.
Релятивизм, асосан, хар бир конкрет тарихий шароитдаги биЛ имкониятлари билан боглангандир. Биз хар бир объектив нарса ва ходив маълум тажриба, малака, билиш, техника воситалари асосида биламиз. Jt« юкоридаг и билиш имкониятлари хар бир тарихий даврда бизни кизикгЛ нарсаларнинг хаммасини гула ва мукаммал билишга имкои бермайди, I туфайли хар бир даврдаги билимлар мажмуаснда маълум нисбий томоги б^лиши табиийдир. Релятивизм илмий билиш ва практика учун зэрм таълимотдир. Релятивизм, скептицизм, агностицизм схолостикага олиб боД Хаки кат тугриеидаги таълимотларнинг яна бир жихати бор, у хам (Я Хакикатнинг конкреглиги масаласидир. Хаки кат абстракт булиши мумкинащ у доим конкрет - аник-равшан булади.
Хакикатнинг конкретлигидан хар бир билим назарий таълимот мам вакт, шароит, давр, урин учун тугридир, деган маънони билдиради» I юкорида инсон билимининг ягона объекта булган моддий олам нарса! ходисалар доимо усиб, узгариб, янгилаб туришини курдик.

Download 0.64 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   75




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling