Миллий гоя, маънавият асослари ва хуку к таълими


Download 0.64 Mb.
bet49/75
Sana18.06.2023
Hajmi0.64 Mb.
#1562078
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   75
Bog'liq
FALSAFA

Л65
конуниятларни билади. Бу ерда хиссий ва рационал билиш бир жарнёнмнЦВ икки ажралмас, аммо бир-биридан фарк килувчи мухим томонларидир.
Диалектик зиддиятлилик конунининг умумийлик хусусияти мклийМ дунёдаги хамма нарса ва ходисаларга хос эканлигидагина эмас, (iiuuB зиддиятлар нарса ва ходисаларга, уларнинг пайдо булишидан тортиб чип* булишигача, бошидан охиригача сингиб кетган. Бир мохиятнинг гч“1В томонларини ифодалагани учун хам зиддиятлар карама-кдрши томонга UM кетиши мумкин.
Биринчидан, зиддиятлар барча нарса ва ходисадагина маюкуддвИ чунончи, анализ ва синтез, индукция ва дедукция, тафаккурга мансубдир;
Иккинчидан, зиддиятлар узаро боглик, бири иккинчисини такозо кил.mil, бири булмаса иккинчиси мавжуд булолмайди;
Учинчидан, зиддиятлар бири иккинчисига утади ва узаро бир-бириЩ сингиб кетади. Масалан, позитрон ва электрон маълум шароитда фотошшрру айланади, натижада материянинг бошка тури келиб чикади. Карама-карuIНЛ1Ш эса нарса ва ходнсанннг бошкага айланиши, иьни сифат холатига утииишМ англатади. Масалан, собик шуролар даврида иктисоднй муносабатлардп Ш миллий заминда зиддиятлар кадамба кадам хал килиб борилмаса, бу уз Ий Н HI карама карши томонига огиб кетишини шу соха олимлари англаб, ,М тавсияларини беришга харакат килгаи эдилар. Лммо сиёсатчилар бу таклифш жиддий эътибор бермадилар. Окибатда бутун “иттифок" парчаданиб кетди, -1
Карама-каршиликлар хакида Форобийнинг фикри алохнда зътиборга молив] Форобийнинг фикрича, факат Оллохнннг шериги йук, шунинг учуй или борликнинг зидди булиши хам мумкин эмас. Лекнн бошка кар бир нарса карими карши харакатда булади. “К,арама-карши булган хар бир нарса, оирга булеа, 4 дейди Фаробий, — у албатга, бузилишга ва уз йули айнишига олиб кслшиг Зидциларнинг хар бирининг табиати шундай булади, улардан бирининг касрД! булишидан катьий ьазар, бирининг йуклиги иккинчисининг борлигини так^ю этади. Зидди булиши мумкин булган хар бир нарсаца ахдол шундайдир”’".
Табиат ва жамиятда мавжуд булган зиддиятлар узининг хилма-хиллиИ И билан тавсифланади.
Зиддиятлар хилма-хил шаклларда бартараф этилиши мумкин. Улардан бири эскининг емирилиб, янгининг карор тоиишидир, бунга мисол сифатиЦ иктисодиётнинг эскиси емирилиб, аста-секинлик бидан бозор муносабатларш к асосланган иктисодиётнинг барпо этилишини курсатиб утиш жоиздир. Шунингдек карама-каршиликларни узаро онгли равишда кушиб, улар ургасидШи зиддиятдарни бартараф этиб, шу асосда тараккиётда илгарилаб боришдйн
30 Абу Наср Форобий. Фозил одамлар шах,ри - Т , 1993, 133-134- бетлар-
166
Орнтдир. Зиддиятларни баргараф этишнинг самарали шакпларидан яна бири ионсснсус (Узаро келишув)дир.
Консенсус карама-карши кучлар, томонлар. ижтимоий гурухдар, партиялар, Ip iKirmap уртасилаги зиддиятларни умумий манфаатлардан кслиб чикиб хал ниш йулларидан булиб хисобланади. У халкларни миллий тотувликка, ШКОрликка даъват этадиган йулдир. Консенсус мулокотлар, референдумлар. шмавий ахборот воситалари оркапи знг мухим конунлар лойихасини мухокама Ни ниш ва хоказо йуллар билан амалга оширилади.
Куриниб турнбдики, зиддиятларни уз карама-карши томоша огишини хал «шпшинг хусусияти ва йулларини зутри тушуна билпшлик амалий Молиятимизда ту три мулжал олишга имкон беради.
Инкорни инкор конунига мувофик объектив вокеликдаги нарса ва ходисалар ривожланиш жараёнида
ккииинг янги томонидан инкор килиш шаклида руй беради. Бирок эскилик вузуилигича инкор килинмайди, ундаги ижобий томонлар сакданиб колади, и,нн ворислик сакланади. Ворислик туфайли янги ривожлана олади. Ворислик Пирса ва ходисада, шунингдек билишда янги билан эски урзасидаги объектив Кфурий богланишни англагади.
Ривожланиш бурама шаклда, маълум нисбнй такрорланишлар асосида щцийдан мураккабга, пасздан юкорига караб боради.
Инкорни инкор конуни нозирик ва тирик табиатда узига хос шаклларда внесён булади.
Инкорни инкор конунига мувофик объектив вокеликдаги нарса ва мшисаларнинг ривожланнши жараёнила эскининг янги томонидан инкор ышиниши руй беради. Бирок, эскилик бутунлигича инкор килинмайди, ундаги ижобий томонлар сакданиб колади. Ривожланиш бурама шаклда, маълум нисбнй такрорланишлар асосида, оддиндан мураккабга, пастдан юкорига караб боради.
Метафизик йуналиш инкорнинг ижодий яратувчилик ролини тан олмайди. Бундай фаркли уларок, диалекгик караш эски нарсани янги нарса инкор кшшшини таъкидлайди. Оламда хсч бир сохада узинннг илгариги яшаш шшитларини инкор этмайдиган ривожланиш содир булиши мумкин эмас.
Хар бир жараён инкор килиш жихатига эга. Ички зидциятлар туфайли шраккиёт жараёни эртами-кечми эски нарсанинг емирилишига ва янги нарсанинг нужудга келишига олиб келади. Вужудга келган бу янги нарса эскининг инкор килинишидир.
“Хар бир карама-каршиликда булган нарса, — дейди Форобий, - бошка юмонидан буздирилиши лозим булади, биринчи эса уз табиати билан карама-
Инкорни инкор
конуни.
карши томонидан инкор этилган булади. Бу эса унинг аслида (субсташшяо мавжуд булган булади”31.
Эскининг янги томонидан инкор килиниши натижасида модций оллш нарса ва ходисаларнинг илгарилама харакати содир булади.
Эскининг рпвожланиш жараёнида емирилиши — инкорни mi конунииннг факат бир томонидир. Унинг бошка томонинн эскининг емирИЯ жараёни билан бир вакгда вужудга келадиган янги нарса карор топади. Бу hi нарса эскининг урнини эгаллаб, ундаги ижобий нарсаларни саклаб колган i янги, янада юксакрок, илгор холатни ифодалайди.
Шундай килиб, тараккиёт бир-бирини шшаштириб туршим боскичлардан иборат булиб, бир боскич иккинчи боскич томонидан, иккии'и эса учинчиси томонидан инкор этилади. Эскининг емирилиб, янгининг null булиши, тараккиёт жараёнида диалектик инкорнинг икки мухим ва ажрпнмя» жихатидир.
Инкорни инкор конуни куйидаги бир катор хусусиятлар бплм тавсифланади:
биринчидан, эскининг янги томонидан инкор этилиши — одамларшшЯ онги ва иродасига боглик булмаган объектив жараёндир, Инкор субъекши, I ташкаридан киритилган фикр эмас, балки объектив жараён тараккиётинит боскичидир;
иккинчидан, диалектик инкор ташкаридан киритилган куч ёки холат *мпг, балки нарса ва ходисанинг ички ривожланиши натижаси, узини-узи инкор •килишидир. Диалектик инкор нарсани бутунлай йук килиб юбориладигпМ 1 фаолият билан ухшаш эмас, у шундай инкорки, бунинг натижасида ривожлашни I давом этишига, янги инкор содир булишига имкон яратилади;
учинчидан, фалсафа фани хар бир нарса ва ходиса учун инкорнинг аннк тури мавжуддир, деб хисоблайди. Тасаввур ва тушунчаларнинг хар бир тури ] сингари, буюмлар хар бир турининг хам узига алохида ннкор тури борки, бундя I гараккиёт содир булади;
туртинчидан, фалсафий инкор тулик инкор булмасдан балки эскини янги билан боглаб турувчи жараёндир. Диалектик инкор янги билан эски уртасндаги ворисликни тавсифлайди;
бешинчидан, фалсафий инкор тараккиётнинг одаийдан мураккабга, куйидан кжорига боришини тавсифлайди, бир сифатдан бошка сифатга утилади.
Инкорни инкор конуни объектив оламнинг ва билишнинг турли сохаларида куплаб учрайдиган кенг таъсир доирасига эга булган конундир. Агар
31 Абу Наср Форобий Фозкл одамлар шах,ри -Т., 1993, 133-134-бетлар.
168
ip. rtjn а жилса, у иссиклик ва иамлик таъеирида кукарадп ва ундан усимлик Пи б^лади. Эндиликда арпа (доя) узини (Узи) инкор этади. Усимлик Усади, Ш'ЫЛлн. чангланади ва кихоят янгидан арпа (дон) етишади, донлар етилади.
н курийди, яъпи инкор зтилади. Иикорни ннкорнинг натижаси сифатида ■i itvii.ua яна аввалги арпа (дон) ни курамиз, декин энди бир дон эмас, бир неча ри б упади. Инкорни инкор конуни жамият маънавий хает н да хам намоён ■чвли.

Download 0.64 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   75




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling