Миллий гоя, маънавият асослари ва хуку к таълими


Одамнинг пайдо булиши хакида илмий-фалсафий карашлар


Download 0.64 Mb.
bet10/75
Sana18.06.2023
Hajmi0.64 Mb.
#1562078
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   75
Bog'liq
FALSAFA

1.4. Одамнинг пайдо булиши хакида илмий-фалсафий карашлар
Одамнинг пайдо булиши ва ижтимоий (социал) мавжудот сифатида учини намоён этишида диний дунёкарашларнинг урни ва мавкеи (роли) тарихан улкан булди, албатга.
Ьарча динлар, хусусан жахон дин лари оу дунекарашни индивидлар
( н.тикодн) га айлантиришнинг тарих синовидан утган кучли, таъсирчан
мпфкуравий воситалари, услублари ва шаклларига эгадирлар.
Илм-фаннинг ривожланиши, унинг таъсирида ахборот ва нано ШИологияларнинг тобора такомиллашиб бориши натижасида турмуш

  • , I шшислари вужудга келиб, илмий-фалсафий дунёкарашга эътикод ; и о пчылар ва шунга асосланган янгича турмуш тарзи шаклланиб бораётгани

  • 1-1 мини хакикатдир, бинобарин, бутун дунёдаги хар бир мамлакатда диний-

27
J [у иска |шш. I арДam чи|.(1нут лир - карими
Ия пмеляргя сябяб булиин mv.mkuh >мас
илохий ва илмий-фалсафий дунёкараш эгалари ягона максад йулад биргаликда яшамокдалар, курашмокдалар. Эндиликда дукёкарашлардш тафовутлар туфайли одамзот уз тур и да душман образи яратиб, туря мажоралар, келишмовчиликлар чикариш амалиётидан воз кечиши тариЛ зарурат булиб турибди.
Дунёга машхур олимлар XX аср бошидаёк одамзотга, хусусан сиёсатчи I мафкурачиларга мурожаат килиб, хозирда коинотда тирик мавжудот яшанр учун шароит булган ва Ер деб аталадиган Она-табиат узининг Ноосфера (Акл сохаси) боскичига утганини далилладилар. Олимлар фикрича, одамзот боск( утган барча тарихий боскичлардан ушбу тарихий давр шу билан губдв| фаркланадики, илмий кашфиётлар, фан-техника, ахборот ва наа( технологиялар ютукдаридан фа кат умуммиллий ва умумбашарий манфаатларЦ мувофик фойдаланиш заруратга айландики, агар бу холат эътиборга олинмаСЙ Ерда яшаш шароитидан махрум булиб колиш мукаррардир. Шу сабабдан ха| диний-илохий ва илмий-фалсафий дунёкараш эгалари, У рта асрлв кабохатидан воз кечиб, Она-табиатни мукаррар халокатдаи сакдаб колишд узаро хамкор, хамдуст булиб яшашга утмасалар, кейинчалик унинг окибатларЛ ёмон булишини англаши, у хар бир мамлакат одамлари онги, калбидаЛ мустахкам жой олиши ижтимоий заруратга айланди.
Одамзотнинг маънавий хаёти дунёвийлик ва динийлик асосларщЛ мустахкам турмаса ва “шу асослардан бирортаси бушашгудек булса, - дсйдЛ Президент Ислом Каримов, - яна узгаларга тобе ва карам булишимиз хеч гаш эмас. Фарзандларимизга ана шу хакикатларни, яъни дунёвий ва диг!нИ кадриятлар уртасидаги нозик муносабатларнинг мохиятини хар томонлами тутри тушунтириб беришимиз лозим. Тарих ва хаёт тажрибаси шундан лалод} берадики, дунёвий ва диний кадриятлар бир-бирини тулдирмас экан, бугунГ куннинг огир ва мураккаб синовларига тулаконли жавоб топиш оср булмайди.”3
Бундан аён буладики, миллий гоя ва мафкуранинг кудратли воситас; булган таълим тизимининг барча боскичларида олам узидан-узи харака? туфайли мавжудлиги, одамзот шу оламдаги Куёш (уртача юлдуз) таркибкд! харакат килаётган сайёраларнинг биттаси — Ерда бундан 5 миллион йиллар олдин ижтимоий мавжудотга айлангани, эндиликда эса Акл сохаси —j Ноосфера боскичига кадам куйгани туфайли, Акдни факат бунёдкорлй максадларига тула-тукис буриб юбориш хам фарз, хам карз булиб колганилй англатиш миллий мафкуралар асосий гояси булиши давр такозосидир.
5 Ислом Каримов Юксак маъпавияг — енгилмас куч, —Т., ‘‘Маънавият” нашр., 2008 й, 95-96 б.

М;п.лумки, барча хайвонлар яшаш учун курашадилар, демак, мехнат |ll/l(i,/,nriiap. Уларнинг хар бири генетик дастурига асосланиб мехнат шакл МЫмиГшлиии танлайдилар. Одамзотда хам генетик дастур булади, аммо умирнпнг мехнати асосан ва аввало идеал тарзда миясида онг туфайли- пишиб Юйшцн.” Бинобарин, одамзот нафакат табиат унга ато этган шаклни Йнмргмриш билан чекланиб колмайди, айни чогда у уз онги ёрдамида Пил ииаган максадига мувофик тарзда нарсаларни узгартиради, демак, у нарса нм ходисаларни уз иродасига буйсундиришга харакат дилади. Бошкача itll I ганда, одамзотнинг бутун фаолияти, хатти-харакати жонзотларникидан «ни лишн и — олдиндан белгиланган максадга мувофикдиги билан ажралиб


гуридн.
Агар ибтидоий одам кулига таёк ёки тош олиб озик-овкат топишга пн mi идими ёки бошка хайвонлардан биргаликда узини мудофаа кила олдими, MiVmmk, онгли максадини уз иродасига буйсундирди. Зеро, бу хатги—харакатнинг нншжаси ёки окибати олдиндан идеал тарзда онгида маълум булган эди. I ltd книг бундай даражаси, шубхасиз, хозирги замон одами онгли фаоллиятидан ни мм да паст булса-да, бирок у хар кандай хайвоннинг генетик дастурига in мслинган хатти--харакагларидан сифат жихатидан анча юкори туради. Чишрги замон техникаси ва технологиясига асосланган модций бойликлар Щрптмшга таккослаганда, дастлабки, Астраполитек (жанубий маймунсимон) кннмнарнинг таёк ёки тош воситаси ила кулга киритган улжалари арзимагандек ' А IIпо туюлиши мумкин. Бирок хар икки холатда хам одамзот уз миясида пн.ишдан муайян максад куйяпти ва шунга мувофик онгли фаолият йуналиши нон инаяпти. Шу маънода таёкми, тошми ёки автоматик ускунами, барибир, ну нда принципиал фарк йук, одамзот олдиндан онг ёрдамида уз олдига максад к \ It дм ва акли билан унга эришди- тамом -вассалом.
Овга чикиш, ов олдидан максад куйиш ва унга эришиш воситаларини гйхмипан мулжаллаш хайвонларга хам хос хусусият, албатга. Уларнинг бу фншшятида ohv унсур (элемент)лари хам бор. Аммо у генетик дастурига муинфик келадиган, ундан ташкарига чика олмайдиган максад белгилашдир. | ||шмзотдаги фаолият онг, онглилик билан боглик равишда белгиланадиган миксал ва унга эрншиш воситаларини танлаш ижодий тасниф (характер)га чилиги билан хайвонлар белгилайдиган максаддан сифат жихатидан фарк мшнди. Хайвонларда хам ижтимоийлик унсур (элемент)лари мавжуд: улар пиш гала булиб овкат излашади, бир-бирларига таянишади, урни келса ■ рднмлашишади хам. Термитлар ва асалариларда олдиндан белгилаб куйилган шртпблар булади, буни бузганлар каттик жазоланади, албатта. Бирок, буни хам " имлар ва уларнинг биологик ва ижтимоий бирликлари билан айнанлаштириб чунмлйди. Чунки одамзотдаги биологик ва ижтимоий бирликлар хамда
29
ижтимоий харакатлар аввало онг ва оиглиликка асосланиб, у ижодий таошф (характер)га эта будади: харакат ва фаолият настлан юкорига, cajri.iyuiHi мураккабга гомон гакомидлашиб борадн. Шу жараёнда одам минеи фаол Ш олиб. мин ярим шарларидаги микдор узгаришлари сифат узгаришларпга санио булади.
Одам тот онги ва рухий оламинн факат ижгимоий оммплар била и i ни* боглаб хуйиш, сунгра уни Она — табиатдаги усимликлар дунёси ва хайвонп оламвдан ажратиш илмий асосларга зга эмас. Одамзотни хайвонот ояамигм ижтимоий омилларнн биологик факторларга карам а- каршн куйиш амалнёщ яна ViHia хос мистикага олиб кслади. Айни чогда хайвонот олами бидни одамзот дунёсинн айнанлаштириш одам онгинииг келиб чикиши, тарихиНч тадрижий таком или еабабларщш илмий-фалеафий жихатдаи асоелаш дан ижй! ахли эътиборини чалгитади. Маеалаи, собик Совет имнерияси даврида. марксча фалсафага таяниб, бу масанага муноеабат билдирган уша даврдаги ташшия академиклар хам онг ва унинг келиб чикцшини факат ижтимоий омиллар билфг изохлашни талаб этганлар. Масалан, академик Н.П. Дубинин бундай дега*;1- “Виз эволюция жараёнида аждодларимизда кандай холатда онг пайд! булганлигини билмаймиз, бирок у дастлабки одамларда булмаганлигини, у факат Кроманьон типидаги одамларгагина хос ходиса эканини аник-равшай тасдикдай оламиз. Одамзот онги, мия функцияси булган холда, у биологии конунлар харакати доирасидан ташкарида булиб, онг уз келиб чикиши вй мазмуни жихатидан мутлако ижтимоийдир. Онг, ижтимоий мохият биологий омиллардан устун булиб, шу туфайли одамзот хайвондан <[)аркланади.”4
Онгнинг пайдо булиши ва такомиллашувини факат ижтимоий омиллаД билан боглаш дарсликлар ва илмий асарларда хамон учрайди. Чунки Маркс вм Энгельс бу масалада Г.Морган карашларига асосланишган эди. Моргая Америка хиндуларини ибтидоий одамлар деб таърифлаган эдилар. Холбуки, улар тана тузилиши ва мия структураси жихатидан хозирги замон типидаги]] одамлар - Ноша sapinessnap типи га кириб, улар ижтимоий мухитда уруг-ч| кабилачилик муносабатларида яшардилар. Маркс ва Энгельс ижтимоий! муносабатларга киришган Америка хиндулари каби одамлар тарихини урганиб! “онг хаётни эмас, балки \аёт онгни белгилайди,”5— деган хулосага келишганл Уларнинг бутун назарияси моддий хаёт бирламчи, ижтимоий онг иккиламчи! деган тамойилга асосланар эди. Илмий адабиётларда халигача даставвал! мехнат, сунгра онг ва шундан сунг одазот мияси такомиллашган, деган акидИ муким булиб турибди десак, хато булмайди. Бундай ёндошув одамзот ва униил онги келиб чикиши, тарихий -тадрижий гакомилини илмий-фалсафиш
 Дубинин Н.П. Что такое человек? Москва;, 1983 -стр 8
 Маркс К., Энгельс Ф О религии. Москва, 1955,-сгр 25
30
ШнХптдан англаш имкониятини вокеликка айлантиришга монеълик килади.
•Is им! бу холатда онг узининг барча атрибутлари билан бирга моддий ишлаб р'Вш.мрши соясида колиб кетади ва гарихгача булган давр одамлари аклий йпгшлиятларини урганиш йулига тусик куяди. Мохият эътибори ила бундай ♦•и/иниувда дастлабки одамлар генофондига жойлашган онгнинг биологик |ич изларини урганишни истисно килади. Фикримизча, хайвонлар, маймунлар Nil шпропоидлар мияси хажми структураси ва функциясини таккослаб урганиш нтгшжасида одам онги келиб чикиши ва такомиллашиб бориши ижтимоий мурмот-механизимиии англаб олиш мумкин. Шу сабабли аждодларимиз яратган ни ишлатган мехнат куролларини урганиш натижасида улар онги даражаси ва Нумалишини англаб олиш имконияти пайдо булди. Бу уринда шуни таъкидлаш Уримлики, камдан--кам одам, хатто зиёлилар хам уз олдига, масалан, чумоли, (Чутк, куш, пашша, фил ёки айик кайси хайвондан келб чиккан, деган савол КУпмайдилар. Аммо бу муайян дунёкараш билан боглик ходиса булгаии шиабли, одамнинг келиб чикиши Ер деб аталган планетада качон, ва кандай 1ШЙДО булгаии хакида афсонавий ва диний карашлар асрлар давомида етакчи мнйл (тенденция) булиб келди ва хозир хам жахондаги одамларнинг аксарияти I'lyina ишонадилар, эътикод кнладилар. Бундай карашлар одамларнинг рп’имоий мавжудот сифатида шаклланишида тарихан катта ахамиятга молик Гфлиб келмокда, албатта.
Айни чогда XIX асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб Гарбий Оврупода одамнинг келиб чикиши ва эволюцияси хакида турли гипотеза (илмий
Одамнинг пайдо бул|1ШК } х,аь;идаги Ч. Дарвин таълимоти ва уни сохталашт и риш
тахмин) лар илгари сурила бошланди.
Illy изланишлар давоми сифатида инглиз олими Чарлз Дарвиннинг эволюцион пп.лимоти юзага келиши хамон унга таъна тошлари отила бошланди ва бундай мупосабатлар мазкур таълимот мазмун мохиятидан хабардор булмаган иидивидларда хануз узини намоён этиб туради.
Мустакиллик шарофати ту'файли, фикрлар хилма-хиллигига йул куйиш иагижасида илмий-фалсафий дунёкараш гоялари билан диний дунёкарашга имон келтирган инсонлар биргаликда хам кор- хамнафас булиб, Узбекистонда инсонпарвар хукукий демократик давлат барио этиш ва юксак маънавиятга асосланган жамият шаклланишига йул олиш учун курашмокугалар. Дунёкарашлардаги фарк Узбекистон Конституцияси томонидан куйилган буюк млксадларнинг руёбга чикариш учун асло монелик килмаслиги мухимдир. бинобарин, олам ва одамнинг пайдо булиши тугрисидаги илмий-фалсафий яупёкараш миллий мафкурамизнинг асосий гояларидан бири булиши максадга мувофикдир. Чунки хар кандай дунёкараш гоялари (объект) миллий мафкура
предметига айланганидагина, у нндивидлар имони (ишоичи) ва эътнкоЯ (ихлоси) сифатида хаёт маъносини англаш имкониятиии тугдиради.
Одамнииг ер деб аталган Планетада качон ва кандай вужудга келганш кизикиш XIX асрда Гарбий Оврупо мамлакатлари тадкикотларинн кизикти бошлагани маьлум. Шу хнражат натюкаси сифатида Чарлз Дарвин таълимспп вужудга келиб, у биологияда инкшгобий узгариш ясабгина колмай, айни чогда асрлар мобайыида жумбок б^либ келган муаммо -- одамнинг пайдо булиши на биологик бир тур еифагида шаклланишиии урганишни илмий асосга бури юборди. Ч.Дарвин 1871 йилда нашр этгирган “Одамшшт келиб чикиши в жинснй танланшн” асарнда одам кандайдир муъжиза махсули ом ас, бал- Ердаги тирик мавжудотлар пайдо булиши ва эволюцион тараккиётинннг натижаси булиб у еут змизувчи хайвонлар оиласига мансублигини нсботл; уринган. Одам “скелетмдаги барча суяклари, деган зди Ч.Дзрвин, - маймун курсичкон ёки тыолен суякларига жуда ухшаб кетадн." У яна бундай лейд “Танаси ёки кучи капа кичиклигига нисбат бериладиган булса, од маймуныинг камчил тури, чунончи, шимпанзе ёки шунга рхшаш гориллоданмЦ келиб чикканлигиии биз билмаймиз.” Шунинг учун хам одам учун ниебатан кучеюрок шакллардан вужудга келиш нихоятда афзал эди.”
Дарвнннннг фикрича, жисмоннй жихатдан кучли эмаслик, зарур даражада югура олмаслик, табиий химия куролларининг йуклиги ва бошкала[ биринчндан, одамнинг аклий кобилиятини, иккннчидап, яципларига ёрда( беришга каратилган муносабатлар шаклланишини 1акоза этарди. Дархакикат одам мияси хромасомапари хар каидай хайвонникидаи йирик ва мия хажмн хал иисбатан кенг эканлиги кейинрок У3 исботини топди. Масалаи, ривожланш одамсимон маймунлар хромасомалари 48 га булса, улариииг бошка зотларшд 72 тшача хромасомалар бор, Бинобарин, маймунлар хатги харакати кут жихатдан ана шу хромасомалар сонига монанд тарзда намоем булади. Одамзо' мия хромасомалари 46 та булиб, агар улар 45 ёки 47 та булиб колса, акли занф болалар сифатида уларда хайвонларникига ухшаш харакатлар вужудга келади. Одамнинг пайдо булишида мия эволюциясининг хал килувчи роли борлиги хакила фикр юригиб, Ч.Дарвин бундай деган эди; “Одамнинг кадимий аждодк ижгимоим хислатлар жихатидан, хеч шубхасиз, хозир мажуд булиб турган энг дагал ёввойи одамлардан ,\ам куйи турган; аммо унда вахшиёна хислатлар, чунончи, дарахтларга чикиш ва хакозолар аста-секин йуколиб, аклий жихатдан ривожланиш асосида яшаш ва хатто фаровонликка эриша олганликларини англаб етиш кийин эмас.”
Дарвин одам “кандайдир куйи шаклдан”, “одамсимон маймундан” “одамнинг маймунсифат аждодларидан” каби ибораларни куллаши тасодифий эмас. Чунки унинг ихтиёрида хозиргидек замонавий табииётшунослик фанлари
32
ни Луиган илмий далиллар йук эди. Бинобарин, олим бу масалаларида тахмин миимидан бошка воситага эга эмас эди. Аммо Дарвиннинг карашларида (Вихор базинхор одам маймундан таркалган, деган маъно йук. Дарвиннинг *V hi I иш ва интуициясига асосланган, даврнинг жуда кучли синовларидан ута B'ii'.Hi эволюцион таълимоти бир жойда котиб колмади, албатта. Унинг ltd шринси козиргача фан оламида мухим уринга эга. Дастлабки аждодларимиз пн hi гузнлишида маймунларга ухшаш жнхатлар булганлиги аник.
Ф.Энгельс “Биринчи чакмоктош одам кули билан пичокка айлангунча, 141 пмол, шундок узок давр утиши лозим булгандирки, унга нисбатан бизга Min,пум булган тарихий давр жуда кискадир”,—-дейди. Бу фикрлар хам iiisMiiiira асосланган. Чунки XIX асрнинг иккинчи ярмида табииёгшунослик фпииари мазкур масалаларга ойдинлик киритиш учун энди илк кадамлар |ф|с1 ган эди. Шундай булса-да, Ф.Энгельс биринчи тош курол вужудга iH-iiyiira кадар жуда узок тарихий давр утганини тахмин килади. Энгельс ва Днрнин бевосита булмаса—да, билвосита одамнинг хайвонот оламидан ажраб чнмииида унинг узигагина хос мия тузилиши ва функцияси булган онгнинг роли борлигини эътироф этишади. Бирок, уларнинг ихтиёрида XX асрда ЯМ,лум булган одамсимонлар эволюциясини аникдашга каратилган археологик нмшнмалар - кадимги одам типларининг бош ва тана суяклари йук эди. Illy пинг учун хам тирик мавжудотларнинг бир тури булган одам миясининг V шга хос хусусиятлари ва у билан боглик булган онг ва онглилик даражасига МОданд фаолият хакида тасаввурга эга эмас эдилар. “Охирги хайвон” билан Биринчи одам” тугрисидаги чегара хакидаги гаплар илмий асосга эга эмаслиги пщпликда аён. Чунки табиат узи янги турларни яратиш ва узига мослаша п.пмаган турлар йук булиб кетишига сабаб булиши мумкин. Эндиликдан Ер (да пдан топилган типларнинг бош ва тана суяклари ёрдамида одамзот инчиоцияси тугрисида илмий хулосалар чикариш имкониятига эга булдик. Бу Цншда шуни таъкидлаш лозимки, фанда одамнинг пайдо булиши ва тарихий гикомили материянинг бирламчилиги онг(рух) нинг иккиламчилиги 1’Угрисидаги карашларга асосланган эди. Яъни одам калла суяги хажмининг шггга була бориши, мия иланг-пиланглари зичлиги билан онг ва онглилик дмрпжаси белгиланиб келинди. Эндиликда фанга шу нарса маълум булмокдаки, иш асослари дастлабки одамларда булгани сабабли уларда ибтидоий даражада кжтимоийликка асосланган бирликлари булган. Шу сабабли улар вахший мииюнларга ем булишдан сакланиб колганлар. Шерлардек кувват ва чопиш цш'илиятига эга булмаслик, маймун каби дарахтдан-дарахтга иргиб ута ндмаслик, тугилган болани ва узини-узи бока олмаслик - буларнинг барчаси unci лабки онгсиз одамлар хайвонларга ем булиб кетиши учун кифоя эди.
зз
Дастлабки одамлар гала-гала булиб яшаганлар, бирлашиб ов килганлар, I йирткич хайвонлар хужумини биргалашиб каш арибгина кал май, у лари и 1 улдириб еганлар. Бола курган аёлларни бирлашиб озик-овкат билам 1 таъминлаганлар, уларни хайвонлар хужумидан мухофаза лтганлар, Ана шу илк I ижтимоий муносабатлар туфайли онг фаол ишлашга тугри келган, пагижадй! мия ярим шарлари кенгайиб борган сари одамзотнинг яшаш учун куращЯ воситалари хам такомиллашиб борган. Дастлаб одций таек, хайвонлар суяги ва 1 тошлар ёрдамида бирлашиб озик-овкач топиш, узларини узлари химоя килишга ургана бориш малакасига эга булган одамларни фанда Австралаолопмтек I (жанубий одамсимон) деб аталади. Чунки бундай одамларнинг бош суякларй i Жанубий Африкадан топишгани учун шундай ном берилган. Кейинрок бундай типлар бошка китьалардан хам топилган. Дастлабкиларнинг бош мия хажмн 350 куб см булган. Миллион йиллар давомидаги онгли харакат натижасида! уларнинг бош мия косаларининг хажми 450, 700 кб см га етган. Фалсафа! фанининг микдор ва сифатнинг узаро у™ш конунига биноан, мивдор I узгаришлари купайнб бориб, маълум бир меёрга етгач, мукаррар равишда янги 9 сифат хосил булади. Аклпинг фаол ишлаши натижасида мия хажми 750-900 кб J см даражасида питекантроп типидаги одамлар шаклланган, улар гошларга шакл| бериб, купол тарзда булса-да, мехнат куроллари тайёрлай бошлаганлар. Ундан | кейинги типлар синантроп яъни хитой одам деб номланади. Чунки бу тип суяк J колдикдари бириичи марта Хи гойдан топилган. Уларнинг мия хажми 915 -12251 кб см булиб, синантроплар утдан фойдаланиш кобилиятига эга булганлар.1 Германиянинг Неандертал горидан топилган одам скелетлари, янада юкори тнш булиб, унинг мия косаси хажми 1610 кб см.гача булган. Хозирги гпгл одамларининг суяклари даставвал Франциянинг Кроманьон горидан топилган! булиб, уларнинг уртача мия косаси хажми 1446 кб см булиб, 1000 куб смдаи 2000 куб см.гача боради. Онгнинг фаол ишлаши натижасида истикболда одам! мия хажми кенгайиб бориб, 25 минг йилдан кейин янги типдаги одамзоти пайдо булиши кутилмокда.
Шуни таъкидлаш жоизки, иш унсур (элемент)лари учун мия косаси хажмидан кура унинг тузилиши мухимдир. Одам мияси нихоятда мураккаб гузилишга эга булиб, шунга мувофик ундаги ассопациялар хайвонларникидан губдан фарк килади. Улар мия фаолиятининг асосий, марказий механизми хисобланади.
Ер юзида 2 миллион хилдан зиёд организм борлиги фанга маълум. Улар табиат конунларига биноан Ер куррасидаги узига хос табиий шароитга мувофик тарзда организмлар Узидан }'зи вужудга келган. Уларни бир-биридан келиб чпккап, яъни йулбарс мушукдан, каламуш сичкондан пайдо булган дейиш хатодир.
Табиат узи янги турларни вужудга келтиради, табиий шароитга mi и лашганлар яшайверади, табиатнинг узгаРган шароитига мувофикдаша niiM.il ап организмлар йук булиб кетаверади. Мобода шундай булмаганда, тирик йргапизмлар (жумладан усимлик) турлари бар мок билан санарли булур эди.
I уриар ва улар ичидаги организмларни бир-биридан келиб чиккан деб караш июлюцион назарияни соддалаштириш булур эди. Фалсафа нукгаи назаридан Учпашлик айнанлик эмас, зеро, айният ичида албатта тафовут бордир. Шу i ииабли ухшашликни айнанлик деб карашда кулгули бир манзара хосил булади. Чунопчи, эчкидан мол, эшшакдан от, мушукдан йулбарс келиб чиккан, деган шсаввурлар пайдо буладики, бундай ёндошувлар илмий асосга эга эмас, илбатта.
Сут эмизувчи хайвонлар орасида маймун организими тузилиши, хатти- чфякатлари (табиий куроллардан базъан фойдаланиш, товуш ва юз ифодаси (‘рдамида алокага киришиши, мантикий фикрлаш унсурига эгалиги ва
'к уаларда) одамзотга ухшаш жихатлар бор, албатта. Шунга биноан бевосита
(}|(м билвосита маймуннинг бир зотидан, унинг олд осгининг ишлатиб тик Суриши ва курол ишлатиши самараси уларок одамзоти келиб чиккан дейиш илмий хакикатга хилофдир. Зеро, барча хайвонлар “мехнат килиб” озик-овкат пшишади, баъзилари бошпана куради, айримлари химоя учун тош ва таёкдан фойдаланади. Содда тарзда булса-да, айрим хайвонлар овоз чикариб муайян пир ахборотни узатишади. Масалан, отда 100 га якин товуш, тутикушда 600 та I нча “суз” ифодаси борлиги аникланган. Бирок хайвонларнинг мехнати, иш ку'ролларидан фойдаланиши, “тиллари” хам борлиги, баъзилари, икки оёкдаб немалол юра олиши организмларида жиддий узгаришлар хосил эта олмаган. Чу нки уларнинг хатти-харакатларида одамга хос онглилик йук.
Бирок, Шуролар даврида маймунни одамга айлантиришга уринишлар булди, хатго одам билан маймунни чатиштириш окибатида янги бир тур нригишга каратилган экспрементлар хеч кандай натижа бермади. Совет даври ммфкурасида эса Дарвин ва Энгельснинг одамнинг келиб чикиши ва тарихий шкомили тугрисидаги тахминларини “илмий хакикатлар” сифатида талкин ниш хамон уз салбий окибатини намоён этиб, одамзот эволюцион ривожланиш |у|рисидаги фалсафий карашларга соя солиб келмокда. Бундан 1,5 аср мукаддам Англия давлат арбоби ва ёзувчиси Б.Дизраэлининг “одам маймунми (!ки фаришта? Милорд, мен буткул фаришталар томонидаман” деган фикрларга |ргашувчилар хамон учрайди. Бирок, одамларда албатта хайвоний хирслар нилан бирга инсоний хис-туйгулар коришган холда мавжуд. Муайян шароит мкозаси билан одамзот энг дахшатли хайвонга айланиши бошка бир соииал мухитда эса хатго фариштага хам айланиши, мумкин. Буни эътиборда тутиш мухимдир.
Хулоса: а) дунёкарашлардаги тафовутлар натижасида одамлар билан одамлар, давлатлар билан давлатлар уртасида зиддиятлар узининг карама- кдрши томонига огиб кетиб, киргинбарот урушлар булганини назарда тутиш лозим; б) шу сабабли Ч.Дарвин таълимотини сохталаштириш илмий асосга эта эмас; в) Ф.Энгелснинг тахминларга асосланган ва тугалланмаган асарини идеаллаштириш шуролар даври мафкурасига асос кплиб олиндики, бу илмий изланишлар самарадорлигини оширишга зиён етказди. г)Одамда хайвонийхирслар мавжуд, албатта. Бу хатолар инсонда бартараф этилган булади, чунки у чинакам ижтимоий мавжудот сифатида ички “.Мени” ташки катта олам билан бирлашиб кетади.

Download 0.64 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   75




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling