Milliy arxeologiya markazi raxmon ibragimov arxeologiya

Choch-Iloq. Ilk o‘rta asr davri xitoy manbalarida Shi, Chjeshe 
(Chjesi) nomlari bilan tilga olingan Choch-Iloq o‘lkasi Chirchiq, Kalas 
va Ohangaron vohalari hududdini egallagan. VI asrning boshlarida 
Chochdan Iloq mustaqil mulklik sifatida ajralib chiqadi. 
Toshkent vohasida ilk o‘rta asr davriga oid 300 dan ortiq arxeolo- 
giya yodgorliklar qayd qilinib, ularning 32 tasini Y.F.Buryakov shahar 
sirasiga kiritgan. Ilk o‘rta asrda vohada antik davri shaharlarining 
yanada rivojlanishi bilan birga yangi shahar markazlari vujudga 
keladi. Ayniqsa, bu jarayon iqtisodiy ahamiyatga ega bo‘lgan savdo 
yo‘llari chorrahalari va metallurgiya ishlab chiqarishi hududida jadal 
kechgan. Bu davrda Kanka, Shahruxiya, Mingo‘rik, Eski Toshkent, 
Ko‘hna Chinoz, Oqqo‘rg‘on, Kavardan, Kindiktepa, Xonobod, 
Ulkanto‘ytepa, Imloq, Obliq, Qulota, Dalvarzintepa, Shohjuvartepa va 
boshqalar shaharlar vohaning iqtisodiy va madaniy markazi bo’lgan. 
Qanqa manzilgohi o‘rnida rivojlangan shaharning o‘lka 
shaharlari orasidagi yetakchilik mavqeyi saqlanib qoladi. Lekin bu 
davrda Qanqada ham O‘rta Osiyoning boshqa yirik shaharlarida 
bo‘lgani kabi inqiroz jarayoni kuzatilgan. Ilk o‘rta asrning birinchi 
bosqichida shaharning maydoni 45 ga ga qisqarib ketadi. O‘lka 
Turk hoqonligi tarkibiga kirgandan so‘ng shahar yanada rivojlanishi 
natijasida hududi kengayib, rabot qismi shakllanadi. Shahar har 
tomonlama rivojlanib vohadagi yirik savdo-ishlab chiqarish va 
madaniy markaziga aylanadi. VII asrning boshlarida Qanqa 
aholisining mahalliy hokimiyatga qarshi ko‘tarilgan qo‘zg‘alonni 
bostirish jarayonida shahar qisman talafot ko‘rib, mamlakat 
poytaxti maqomini yo‘qotgan. Mamlakat poytaxti Mingo‘rik 
manzilgohi o‘rnidagi shaharga ko‘chirilgan. 

---

210 
Antik davrida shakllangan Mingo‘rik ilk o‘rta asrda yanada 
vohaning yirik markaziga aylanadi. Shahar arki, shahriston 
qismlaridan tashkil topib, atrofi mudofaa devori bilan o’rab olingan. 
Shahar arki xarobasida aniqlangan saroy majmuasi tarkibida 
hukmdor qabulxonasi, yashash xonalar, saroy ahli ibodat qiladigan 
sajdagoh va xo‘jalik qismlari o‘rin olgan. Shahar VIII asrning boshida 
arab istilochilariga qarshi kurash natijasida inqirozga uchraydi. 
Shahar hozirgi Eski Juva o‘rnida qaytadan jonlangan. 
Toshkent vohasining ajralmas qismini tashkil etgan Ohangaron 
havzasi Iloq o‘lkasini tashkil etadi. Qulay tabiiy sharoit va resurslarga 
boy bo‘lgan Iloq ilk o‘rta asrning boshgacha Choch davlati tarkibida 
bo‘lib, VI asrda ajralib chiqqan. O‘lkaning o‘rta asr yirik shahar 
markazlaridan biri Tunket shahri hisoblangan. M.Y.Masson shaharni 
Olmaliq shahridan 12 km shimoliy-sharqda joylashgan Imloq 
manzilgohi o‘rnida, A.Asqarov esa aksincha Suyirlitepa o‘rnida 
faoliyat yuritgan, deb hisoblaydilar. Ulardan Imloq yodgorligi nisbatan 
yaxshi o‘rganilgan. Arxeologik qazishmalar shahar antik davridagi 
metallurglar qishlog‘i o‘rnida shakllangan. Manzilgoh Iloqning yirik 
konlariga yaqin joyida joylashib, rudalarni qayta ishlash uchun qulay 
markazga bo‘lgan ehtiyoj shahar darajasiga o‘sishiga olib keladi. 
Manzilgohning umumiy maydoni 17,5 ga ni tashkil etib, shimoliy 
tomonida beshburchak shakldagi 5 ga joyda ark o’rin olgan. 
Toshkent vohasida yirik shahar markazlaridan Xonabod, 
Ulkanto‘ytepa, Tukket, Kindiktepa va boshqa shahar turidagi 
manzilgohlari vohaning ilk o‘rta asrlar davri urbanizatsiyasi 
taraqqiyotida muhim o‘rin tutgan. 
O‘troq dehqon aholisining asosiy mashg‘uloti sug‘orma dehqonchi- 
lik va bog‘dorchilikni tashkil etgan. Ziroatchilikda bug‘doy, arpa, 
tariq, no‘xat, bog‘dorchilikda uzum va mevali daraxtlar ekilgan. 
Ilgari o‘zlashtirilmagan sug‘orish tarmoqlaridan yuqorida joylashgan 
ekin maydonlariga chig‘iriq orqali suv chiqarilib, ekin maydonlar 
kengaytirilgan. 
Hunarmandchilik ishlab chiqarishda metallurgiyaning ahamiyati 
o‘sib borgan. Ayniqsa, vohaning Turk hoqonligi tarkibiga kirgandan 

---

211 
so‘ng xalqaro savdo yo‘lidagi mavqeyining kuchayishi Chotqol- 
Qurama tog‘lari konlariga bo‘lgan talabning oshishiga olib kelgan. 
Bu jarayon o‘z navbatida metallurgiya ishlab chiqarish sohasining 
yuksak darajada rivojlanishining muhim omillaridan biri sanalgan. 
Toshkent vohasi chetga metall xomashyosi yetkazib beruvchi markaz 
bo‘lib qolmasdan xalqaro bozor talabiga javob beradigan sifatli 
mahsulotlar ham ishlab chiqarilgan. Metallardan birinchi navbatda 
ish qurollari, uy-ro‘zg‘or anjomlari va qurol yarog‘lar yasalgan. 
Ilk o‘rta asrlar davrining ilk bosqichida kulolchilik buyumlari 
antik davri uslubida yasash an’anasi davom etadi. Ikkinchi bosqichida 
sopol buyumlarning turi ko‘payadi. Sopol buyumlari asosan oshxona 
va xo‘jalik buyumlaridan iborat bo’lgan. Kulolchilikda charxdan keng 
foydalanila boshlaydi. 
Toshkent vohasi O‘rta Osiyoning ilk o‘rta asrlar davri vohalari 
orasida iqtisodiy salohiyati yuqori o‘lkalaridan biri sanalgan. Bu 
borada o‘lkaning xalqaro savdo yo‘lida joylashganligi va tabiiy 
mineral resurslariga boyligi muhim o‘rin egallagan.