Milliy arxeologiya markazi raxmon ibragimov arxeologiya

Naxshab vohasi. Nahshab vohasi antik davridagi kabi 
Qashqadaryoning o‘rta oqimi hududidagi yerlarni egallagan. Ilk o‘rta 
asrlar davrida sug‘orma dehqonchilik yanada rivojlanib, yangi yerlar 
o‘zlashtiriladi. Natijada o‘troq dehqonchilik manzilgohlarining soni 
yanada ko‘payadi. Ulardan shahar xarobalari muhim o‘rin tutib, ular 
arxeologik jihatdan nisbatan yaxshi o‘rganilgan. Antik davri shahar 
markazlari o‘rnida hayot davom etishi bilan birgalikda yangi joyda 
shaharlar shakllanadi. Qarshi vohasidagi Naxshab, Kasba, Bazda, 
Gubdin va boshqa shaharlar to‘g‘risida o‘rta asrlar davri arab va fors 
manbalarida qisman ma’lumotlar saqlangan. 
Arab-fors manbalarida Naxshab, 
Xitoy manbalarida Naxshebolo 
nomi bilan qayd qilingan shahar 
Yerqo‘rg‘on manzilgohi o‘rnida 
faoliyat yuritgan. 
Shahar 
antik 
davrida 
qurilgan uchinchi mudofaa de- 
Varaxsha 
vori ichkarisidagi 150 ga joyda 

---

201 
faoliyat yuritgan. VII asrning ikkinchi yarmida Turk xoqonligi va 
sosoniylarning qo‘shma qo‘shinlarining eftalitlar o‘rtasida jangda 
shahar vayron etilib, hayot batamom to‘xtaydi. 
Shahar Yerqo‘rg‘ondan taxminan 2 km janubi-sharqda hozirgi 
Shulluktepa manzilgoh o‘rniga ko‘chgan. Shulluktepaning umumiy 
maydoni taxminan 250 ga maydonni egallagan. Manzilgoh baland 
ark, shahriston va rabot qismlardan tashkil topgan. Shahriston 
qismi arxeologik jihatdan yaxshi o‘rganilmagan. Mikrorelefiga ko‘ra 
shahristonda uy-joy imoratlari tig‘iz joylashgan. Shahriston ark va 
rabot qismlarida xandaqlar bilan ajralib turadi. 
Rabot qismida misgarlar, temirchilar, kulollar, shishasozlik ishlab 
chiqarish izlari saqlangan. Shulliktepa manzilgohi Qarshi vohasining 
ilk o‘rta asrlar davri ma’muriy, savdo-ishlab chiqarish va madaniy 
markazi hisoblangan. 
Shulluktepadan 30 km Kasba, Bazda esa 40 km janubiy-g‘arb 
tomonda joylashgan. Ular taxminan milodning boshlarida shakllanib, ilk 
o‘rta asrlar davrida vohaning iqtisodiy-madaniy markazlariga aylanadi. 
Kasba shahrining o‘rni hozirda 2 ga maydoni Kasbitepa yodgorligi 
o‘rnida bo‘lganligi taxmin qilinadi. Bazda esa, hozirgi Ko‘hna Fazli 
yodgorligi o‘rnida bo‘lgan. Shahar ark (1,5 ga), shahriston (55 ga) va rabot 
qismlaridan iborat. Shahar mo‘g‘illar istilosiga qadar faoliyat yuritadi. 
Shuningdek, vohada Talisortepa (o‘rta asrlar davri Gubdin 
shahri) ilk o‘rta asrlar davrida 13 ga hududni egallagan shahar ark, 
shahriston qismdan tashkil topgan. 
So‘g‘d aholisining xo‘jaligi an’anaviy sug‘orma dehqonchilikni 
tashkil etgan. Bu davrda sug‘orish tizimi yanada takomillashadi. Tog‘ 
oldi hududi o‘zlashtirilib, ekin maydonlari kengaytiriladi. So‘g‘dda 
ilk o‘rta asrlar davri hunarmandchilik ishlab chiqarishining barcha 
tarmoqlari: temirchilik, bronza ishlov berish, zargarlik, kulolchilik, 
to‘qimachilik va boshqa turlari yaxshi rivojlangan. 
Mug‘ tog‘idagi qasrdan topilgan so‘g‘d yozuvida bitilgan hujjatlarda 
paxta va jun mahsulotlaridan ishlab chiqarilgan matolar hamda 
ularning turlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar keltirilgan. Ko‘nchilik yaxshi 
rivojlangan. Hujjatlarning asosiy qismi aynan terilarga yozilgan. 

---

202 
So‘g‘dning IV–VI asrlar davri kulolchilik ishlab chiqarishida alohida 
hududlar uchun o‘ziga xoslik saqlangan bo‘lsa, VII asrdan boshlab 
barcha hududlarda ma’lum standartlarga amal qilina boshlaydi. Bu 
davrda metall idishlar paydo bo‘lib, ularda xo‘jalikda keng foydalaniladi. 
Ilk o‘rta asrlar davriga kelib xalqaro va mahalliy savdo aloqalari 
nihoyatda rivojlanadi. Buyuk Ipak yo‘li so‘g‘dliklar savdo sohasida 
O‘rta Osiyoda yetakchilik qilishgan. Ular Yettisuv va Xitoyda ko‘plab 
savdo faktoriyalariga ega bo‘lishgan. Tan imperiyasi qaydnomalarida 
keltirilgan ma’lumotlarga qaraganda Dunxuan viloyatida joylashgan 
So‘g‘d manzillaridagi aholining asosiy qismi samarqandlik bo‘lgan. 
So‘g‘dning ilk o‘rta asrlar madaniy hayotida tasviriy san’at 
muhim o‘rin tutadi. Afrosiyob, Panjikent va Varaxsha saroylari, 
zodogonlar uylari va ibodatxonalarning devorlari dunyoviy, diniy va 
afsonaviy mazmundagi rang-tasvirlar bilan bezatilgan. Tasvirlarda 
saroy va kishilarning kundalik hayotidan lavhalar, jang tasvirlari, 
bazm ko‘rinishlari afsonaviy va diniy mazmundagi tasvirlar, xudolar, 
donatorlar va boshqa lavhalar zo‘r mahorat bilan ishlangan.