Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy Universiteti Tarix fakulteti “Arxeologiya” kafedrasi magistratura mutaxassisligi bo‘yicha dak a’zolari 1-sonli majlisining bayonnomasi

III Bob, II paragrafda O‘zbekistonning ilk temir davri antropologik tadqiqotlari tarixi yoritilgan. Miloddan avvalgi 1-ming yillik boshidan butun davr mobaynida eramizning birinchi ming yillik oʻrtalarigacha ishlab chiqaruvchi kuchlarning barqaror o’sishi kuzatildi, bu birinchi navbatda temir paydo bo’lishining boshida topilgan bronzadan yasalgan asboblarning deyarli to’liq siljishida namoyon bo’ldi, Yevropa dashtlarida sarmatlarning paydo boʻlishi shu bilan bogʻliq - skiflar kabi, eronlik qabilalarning konglomerati, Xunlar va, ehtimol, Hun qabilalari ittifoqiga kirgan qabilalar Oʻrta Osiyo va Yevropada keng oʻrnashib, ham etnik, ham siyosiy tarixdagi voqealarga katta taʼsir koʻrsatgan, ammo bu taʼsirning oqibatlari xronologik chegaradan ham chiqib ketgan, antropolog T.K. Xoʻjayovning kitobida bu davr mavjud juda keng materialni uch guruhga bo’lgan. Birinchisi, Oʻrta Osiyodagi shahar turarjoylari va dehqonchilik vohalarining aholisi, miloddan avvalgi soʻnggi asrlar va yangi davrning birinchi asrlaridagi “shaharliklar”, ikkinchi guruhga miloddan avvalgi 1-ming yillik oʻrtalaridagi dasht populyatsiyalari kiradi, etnik jihatdan, aftidan, saklar yoki ular bilan bog’liq qabilalar, va nihoyat, uchinchi guruh - saklarga etnik qarindosh bo’lgan usunlar.
XULOSA Antropologik materiallarga asoslangan tarixiy tadqiqotlarning qiyosiy tahlili quyidagi xulosalar chiqarishga imkon berdi:
Oʻzbekiston hududida paleolit davrining tizimli oʻrganilishi boshlanganidan hozirgi kungacha olib borilgan tadqiqotlarining toʻliq tavsifi tahlil qilingan. Antropologiya fanining kontseptsiyasi, uning qanday qilib mustaqil fan sohasi sifatida paydo boʻlganligi ochib berildi. Ikkinchi jahon urushidan keyin Markaziy Osiyoda antropologiya fani yanada rivojlandi, yangi ilmiy markazlar vujudga keldi, ekspeditsiya va laboratoriya tadqiqotlari yanada keng rivojlandi. Antropologiya fani postsovet mamlakatlarida muvaffaqiyatli rivojlana boshladi. Tadqiqot ishida xar bir davriga oid antropologik materiallar topilgan barcha makonlar va topilmajoylar roʻyxati shakllantirildi. Bronza davrini oʻrganishda tadqiqotchilar qo’lida Janubiy Turkmaniston, Xorazm, Janubiy Tojikiston va Qozogʻistonda aniqlangan koʻplab materiallar jamlandi. O’sha paytda Janubiy Oʻzbekistondagi Sopollitepa va Jarqo’ton qabristonlarida aniqlangan katta hajmdagi paleoantropologik materiallar qayd qilindi. Shunday qilib, Bronza davrida Oʻrta Osiyo hududi ikki madaniy-tarixiy mintaqaga boʻlingan. Oʻrta Osiyoning janubida, Janubiy Turkmanistonda sugʻorma dehqonchilikka asoslangan oʻtroq dehqonchilik madaniyati Old Osiyodagi neolit davrining qo’lda yasalgan bezakli sopollar madaniyati hududiga nisbatan yanada rivojlandi. Oʻrta Osiyoning shimoliy hududlari esa Yevroosiyo dasht mintaqalari bronza madaniyatlari hududiga kirgan. Yuqoridagilardan kelib chiqib shuni ta’kidlash kerakki, hali muhokama uchun ochiq bo’lgan savollar ko’p, so’nggi tadqiqotlar sohasida ham arxeologik nuqtai nazardan, ham antropologik jihatdan tugallanmagan tadqiqotlar talay. Ko’rinib turibdiki, kelajakda oldingi tadqiqotchilar tomonidan amalga oshirilgan izlanishlarni hisobga olgan holda, antropologik materiallar bo’yicha yangi turdagi arxeogenetik tadqiqotlarni o’tkazish maqsadga muvofiq. Shuningdek, kelajakdagi zamonaviy tadqiqotlarni olib borish uchun har bir aniqlangan antropologik materiallarni saqlash bugungi kun muhum masalalaridan biri hisoblanadi.