Мукаддима

بـــــِـسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ*
الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله وعلى آله وصحبه ومن والاه، وبعد:


МУҚАДДИМА


Бизни мусулмон қилиб яратган ва Қуръони кариймда бизларга мерос тақсимлаш йўлини кўрсатиб берган Аллоҳ cубҳонаҳу ва таолога ҳамду санолар бўлсин!
Шунингдек, тақводорлар пешвоси, башарият Саййиди, Ҳабибимиз ва Шафоаткоримиз – Муттақийлар Имоми бўлган оламлар Парвардигорининг Расулига, унинг оиласи ва барча асҳобларга Аллоҳ cубҳонаҳу ва таолонинг салавот ва саломлари бўлсин!
Эй Парвардигорим, биз учун фойдали бўлган илмлардан таълим бергил ва бизни ўргатган илмларингдан баҳраманд этгил, ҳамда Раҳмат хазинангдан ризқлантиргил, эй Сахий, эй Карийм бўлган Зот !!!
Аммо баъд...
Ҳозирги даврда мерос масалаларида оила аъзолари ва қариндошлар ҳақ-ҳуқуқларини белгилаб берадиган манбанинг ўзбек тилида камёблигини назарда тутган ҳолда, Аллоҳ cубҳонаҳу ва таолонинг кўмаги ва ёрдами билан "Исломда мерос" рисоласини тартиб этишга қарор қилдик. Мазкур баҳсимизни муваффақият билан камолига етказишда Тангри таолодан сўраймиз, зеро У барча нарсага Қодир бўлган Зотдир.
Илмул-фароиз (меросни тақсимлаш илми) борасида Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан бир қанча ҳадийси шарийфлар мавжуд бўлиб, жумладан:
Абдуллоҳ ибн Амр ибн ал-ЪОс (розияллоҳу таоло анҳу) Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан ривоят қиладилар: «Илм учта, улар: 1) Муҳкам (аниқ-равшан) ояти кариймалар, 2) Ҳаётга татбиқ қилинадиган суннатлар ва 3) Адолат билан тақсим этилган мерос (илми)дан иборат бўлиб, ундан қолганлари қўшимчадир". (Абу Довуд ва Ибн Можа ривоятлари).
Ибн Масъуд (розияллоҳу таоло анҳу) Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қиладилар: «Илми ”фароиз”ни ўрганинглар ва уни одамларга ўргатинглар, мен ҳам ўткувчи инсонман. Илмлар йўқолади, фитналар пайдо бўлиб, ҳаттоки, бир ”фариза” ҳақида икки киши баҳс қилганларида уларни ажрим қилувчи кимса топилмай қолади». (Имом Аҳмад, Имом ат-Тирмизий ва Имом ал-Ҳоким ривоятлари).
Абу Ҳурайра (розияллоҳу таоло анҳу)дан ривоят қилинади: "Фароиз илмини ўрганинглар ва уни бошқаларга ўргатинглар, зеро у бор илмнинг ярми бўлиб, умматларим орасидан энг аввал йўқолиб кетадиган илмдир". Яъни, илм тўла китоблар мавжуд бўла туриб, кишилар унга амал қилмай қўядилар.

* * *
Сўзимнинг бошида муҳтарам китобхонга шуни таъкидлаб ўтишни истардимки, биз мусулмонларга дастурул-амал бўлган Қуръони кариймда кўп марта зикр этилган васият қилиш мавзуси барчамизга зарурдир, яъни бизнинг кимлардан қарз ва олди-берди муомалаларимиз борлиги ҳақида ўз яқинларимизга васият қилиб қўйишимиз зарур. Шунингдек, бўлажак ўлим ва кафанлик сарф-харажатлари ҳақида ҳам ўз яқинларимизга васият қилиб қўйган яхши бўлур.

Жаҳонда сўнгги пайтларда турли нақлиёт воситалари билан содир этилаётган ҳодисалар натижасида ва шунга ўхшаш сабаблар орқали рўй бераётган кутилмаган ўлим ҳолатлари кўпайиб бормоқда. Шунинг учун ҳам, маййитга (унинг вафотидан илгари) қарз берган қарз-пул эгалари билан меросхўрлар орасида ихтилоф келиб чиқишининг олдини олиб, ҳар бир иймонли банда фурсати бор чоғида, васият қилиб қўймоғи лозим. Бунинг устига ҳар ким ўзи тириклик чоғида садақа, худойи ва ҳадяларини ўзи истаган миқдорда, хоҳлаган кишиларга тарқатиб бериш имконияти мавжуд экани ёддан чиқмаслиги даркор...
Аммо киши вафот этгандан сўнг хоҳ ёзма, хоҳ оғзаки васият қилган бўлишига қарамасдан, ундан қолган барча мол-мулкнинг фақат учдан бир миқдоригача садақа қилиниши мумкин бўлиб қолади, холос.
* * *

Бирон оиладан бир киши ҳаётдан кўз юмган пайтда шу оиладан бир эътиборли ва оқил киши (маййитнинг хоҳ отаси, хоҳ акаси, хоҳ ўғли бўлсин), марҳумнинг меросида улуши бўлган қариндошларни тўплаб, аввало, уларга таъзия изҳор этиши лозим. Сўнгра, марҳумнинг ҳаётлик чоғида айтган васиятлари ва бировлар билан қарз муомалалари ҳақида маълумотларни жамлаши учун улардан ёрдам сўраши зарур. Ана шундан кейингина, дафн этиш учун керак бўладиган ашёлар ўша мол-мулк ҳисобидан ҳозирланади. Сўнгра, қолган мол-мулкдан бошқа кишилар билан бўлган қарз-ҳаволаси, бировларда турган омонатлари ёки шериклик тижоратлари каби муомалалари чиқариб ташлангач, ундан кейин, қилган васиятлари амалга оширилади. Шулардан ортиб қолган мол-мулк – мерос мулк ҳисобланади.