Muqaddima

Monotsitlat – leykotsitlarning eng kattasi. Ularning diametri 12-20 mkm. 
Monotsitlarning nisbiy miqdori 4-8%. Ko‘mikda hosil bo`ladi, ammo qonda xali 
yetilmagan holda paydo bo`ladi. Qon tomirlardan monotsitlar atrofdagi to‘qimalarga 
chiqib, yetiladi va harakatsiz hujayralarga – gistiotsit va makrofaglarga aylanadi. 
Makrofaglar kislotali sharoitda ham fagotsitar va hazm qilish faolligini saqlab qoladi. 
QON PLASTINKALARI 
 
Qon plastinkalari (trombotsitlar) diametri 2-5 mkm bo`lgan oval shaklidagi plazmatik 
tuzilmalardir. Ko‘mikda va taloqda gigant hujayralar – megakariotsitlardan hosil bo`ladi. 
Trombotsitlarning soni 1 mm
3
qonda 200-400 ming. Ovqat hazm qilish, jismoniy ish 
bajarish, homiladorlik trombotsitlar sonini oshiradi. Kunduzi qonda trombotsitlar soni 
tundagidan ko‘p bo`ladi. Qon ivish jarayonida muhim rol o‘ynaydi. Tomirlarni 
toraytiruvchi modda – serotonin, tomirlarni kengaytiruvchi modda – gistamin 
trombotsitlarda sezilarli miqdorda topiladi. 
Trombotsitlar va ularga bog`liq omillar qon ivishida ishtirok etadi. Bundan tashqari, 
trombotsitlar tomirlarning endotelial hujayralariga ularning faoliyati mo‘tadil bo`lishi 
uchun zarur moddalarni yetkazib turadi. Endotelial hujayralar bir kecha-kunduzda 
qondagi trombotsitlarning 15% ini qamrab oladi va shu tarzda kerakli moddalardan 
foydalanadi. 
Trombotsitlar bilan aloqadorligini yo‘qotgan endoteliy distrofiyaga uchraydi va tomir 
devori orqali eritrotsitlar to‘qimalarga o‘ta boshlaydi. 

---

127 
QON OQISHNING TO’XTASHI (GEMOSTAZ) 
 
Qonning ivishi – suyuq holatdan jelesimon lahtaga aylanishi organizmning qon 
yo‘qotishga to‘sqinlik qiladigan muhim biologik himoya reaksiyasidir. 
Sog‘lom odamda mayda qon tomirlar jarohatlanganda qon oqishi 1-3 minutda 
to‘xtaydi. Bu birlamchi gemostaz bo`lib, uning quyidagi bosqichlari tafovut qilinadi: 1) 
shikastlangan tomirlarning reflektor torayishi (spazm). Qon tomirlarning torayishini 
serotonin va katexolarninlar ta‘minlaydi. 2) trombotsitlar adgeziyasi, ya‘ni manfiy 
zaryadga ega trombotsitlarning shikastlanish natijasida zaryadi musbat bo`lib qolgan qon 
tomir devoriga yopishishi. 3) tormbotsitlarning qaytar agregatsiyasi. Bunda hosil bo`lgan 
trombotsitar tromb o‘zidan qon plazmasini o‘tkazib yuboradi lekin shaklli elementlarni 
o‘tkazmaydi. 4) trombotsitlarning qaytmas agregatsiyasi. Endi tormb qon shaklli 
elementlarini ham plazmani ham o‘tkazmaydi. 5) lahta retraksiyasi.