Muqaddima

BO‘SHLIQDAGI, HUJAYRAICHIDAGI VA MEMARANA YUZASIDAGI 
HAZMLAR. BO‘SHLIQDAGI HAZM 
Ogiz bo‗shiig‗i va me‘dada oziq moddalarning kimyoviy jihatdan qayta ishlanishi 
quyidagicha izoxlanadi: iste‘mol qilingan ovqatning parchalanishi zarur bo`lgan 
moddalari (substratlar) shu bo‗shliqlarga ajralgan shira tarkibidagi fermentlar bilan 
to‗qnashadi, natijada tuzilishi soddaroq bo`lgan hazm mahsulotlari hosil boladi. 
Haqiqatan ham og‗iz bo‗shlig‗i va me‘dada bo‗shliq hazmi deyiladigan shu jarayonni 

---

196 
uchratamiz. Fermentlarni sintezlaydigan hujayralar ko‗pincha hazm ro‗yobga chiqadigan 
bo‗shliqlardan ancha narida joylashganidan bu hazimi distant hazm ham deydilar (50- 
rasm). 
Og‗iz, me‘da va ingichka ichakda kuzatiladigan bo‗shliq hazmi oziq moddalar 
parchalanishinmg dastlabki bosqichini ta‘minlaydi. Bo‗shliq suyuqligida erkin holatda 
50-rasm. Hazmning asosiy turlari., 
A—hujayradan tashqaridagi (bo'shliqdagi) hazm, В—hujayra ichidagi hazm, Y— 
membranadagi hazm. 1-—hujayradan tashqaridagi miihit (ichak bo'shlig‘i); 2—hujayra 
ichidagi muhit; 3—hujayra ichidagi hazm vakuoli; ‗—lizosoma; 5—yadro; 6— 
membrana; 7—fermentlar; 8—substradar va ularning parchalanish mahsuloti. 
bo'Igan ferment va substrat molekulalarming to`qnashishi ehtimollikka bog‘liq. 
HUJAYRALAR ICHIDAGI HAZM 
Hazmning yana ikki turi mavjud. Ulardan bin hamma tirik mavjudotlarda uchraydigan 
hujayra hazmi, Bu jarayon parchalanmagan yoki qisman parchalangan oziq 
moddalarning hujayra ichiga kirishiga va bu yerdagi fermentlar tomonidan 
parchaianishidan iborat. Hujayra hazmining ikki turi ajratiladi: sitoplazmatik hujayra 
hazmi va vakuol hujayra hazmi. 
Sitoplazmatik hujayra hazmi membrana orqali hujayraga kirgan kichik molekulalarni 
sitozol fennentlari yordamida parchalanishini ta‘minlaydi. Shu yo'l bilan ba‘zi 
dipepiidlar o'zlashtiriladi, 
Hujayra ichidagi hazm fagotsitoz yoki pinotsitoz (endositoz) natijasida hosil 
bo'ladigan maxsus bo‗shliqlarda ham yuzaga chiqishi mumkin. Hujayra hazmining bu 
ikkinchi xilida lizosomalardagi turli gidrolitik fermentlar ishtirok etadi Bu fermentlar 
endotsitoz natijasida hosil bo`lgan vakuollar ichiga o'tgan zarraclxalar yoki eritmadagi 
oziq moddalarni parchalaydi. 
Hujayra ichidagi hazmni membranalarning o
‘
tkazuvchanligi va endotsitozning tezligi 
chegaralaydi. Bu jarayonning odamning hazm tizimida sust bo'lishini e‘tiborga olsak, 
hujayra hazmining ovqatni o‘zlashtirishdagi amaliy ahamiyati kam ekani tushunarli 
bo`ladi. 
Faqat emizikli bolalarda hazmning bu turi sut tarkibidagi moddaJar o'zlashtirilishida 
muhira ahamiyat kasb etadi. 

---

197