Muqaddima

SO’RILISH MEXANIZMLARI 
Ingichka ichakda so
‘
rilish jarayoni sust tashilish mexanizmlari tufayli (osmos, 
diffuziya va filtrlanish yo`li bilan) va faol energiyaga muhtoj mexanizmlar asosida sodir 
bo'ladi. Konsentratsiyasida farq bo`lgan eritmalar o'rtasida diffuziya kuzatiladi. Uzluksiz 
Broun harakatidagi modda molekulalari kontsentratsiyasi yuqori bo`lgan eritmadan 
modda miqdori kam bo`lgan joyga o'tadi. Modda konsentratsiyasi eritma hajmida 
tenglashgan zahoti diffuziya to'xtaydi. Konsentratsiyasida farq bo`lgan eritmalarni ajratib 
tumvchi yarirn o`tkazuvchi membrana orqali erituvchining tashilishi osmos deyiladi 
Osmos jarayoni erituvchini eritmaning konsentratsiyasi past bo`lgan joydan erigan 
moddalarni otkazmaydigan membrana orqali eritma konsentratsiyasi yuqori bo`lgan 
joyga o'tishini ta‘minlaydi. Tirik hujayralar membranasi suv uchun yuqori 
o'tkazuvchanlikka ega, ayni vaqtda Eriydigati moddalar uchun o'tkazuvchanligi ancha 
kam. Bu membranani shartli ravishda yarim o
‘
tkazuvchi deb hisoblash mumkin. 
Membrana ikki tomonidagi suyuqlikning gidrostatik bosimidagi farq tufayli 
eritmaning membranadan o
‘
tishi filtrlanish deyiladi. 
Sust tashilish mexanizmlari suyuqlik va moddalarni ikki tomonlarna ichakdan qonga 
va qondan ichakkao'tishiga imkon beradi. 
Faol tashilish esa bir tomonga qaratilgan.Bu mexanizm asosida moddalar 
konsentratsion va elektrokimyoviy gradiyentga qarshi harakat qiladi. Faol tashilishning у 
ana bir nechta xususiyatlari bor: u energiyaga muhtoj, kislorod yetishmovchiligi, past 

---

200 
liarorat almashinuvni ingibirlovchi moddalar faol tashilishni sekinlashtiradi. Faol 
tashilish yuqori tezlikka ega, faol tashiladigan moddalar o'rtasida ularning so
‘
rilish 
jarayonida raqiblik (konkurent) tormozlanishi kuzatiladi. 
Faol tashilishni maxsus oqsil molekulalari — tashuvchilar yuzaga chiqaradi. 
Tashuvchi moddani membrananing bir yuzasiga tegab turgan suyuqlikdan (modda 
miqdori oz bo`lgan eritmadan) o
‘
ziga biriktirib, modda-tashuvchi kompleksini hosil 
qiladi. U membrananing ikkinchi tomoniga olib, moddani o`zidan ajratadi va 
membranannng 
ikkinchi tomonidagi suyuqlikka chiqaradi. Faol tashilish uchun energiya manbai 
vazifasini ATF bajaradi. 
Moddalarning ingichka ichakdan tez so
‘
rilishi uchun ichaktutqich tomirlaridan qon 
yetarli miqdorda oqishi start bu tomirlardan hazm vaqtida bir daqiqada 750 ml qon 
o
`
tadi. Uning asosiy qismi (60—80%) shilliq parda tomirlariga to'gri keladi. 
Suv, anorganik moddalar va organik birikmalarning ko'p qismi qonga so
`
riladi. Yog
`
, 
yog‘simon moddalar va yog‘da erivdigan birikmalar limfaga o'tadi. limfaga so'rilish 
tezligi vorsinkalar harakatiga bog'liq. Vorsinkalarning bir meyorda qisqarishi 
vorsinkaning limfa tpmiiidagi limfani siqib chiqaradi. Bo'shab qolgan limfa tomirga 
moddalar tezroq so‗riladi. Mahalliy mexanik va kimyoviy ta‘sirlovchilar, villikinm 
gormoni vorsinkalar qisqarishini kuchaytirib, so'rilishini tezlashtiradi.