Muqaddima

MIYA YARIM SHARLARINING MOTOR SOHALARI 
 
Miya po‘stlog‘iga elektr toki ta‘sir ettirilganda, aniq harakatlarni yuzaga chiqaruvchi 
sohalar ajralib turadi. Bu sohalar odam miyasi po‘stlog‘ining markaz oldi pushtasida 
(gyrus precentralis) joylashgan. Bundan tashqari, po‘stloqnning medial yuzasida 
qo‘shimcha harakatlantiruvchi soha ham bor.
Harakat sohalarining muayyan nuqtalari ta‘sirlanganda muayyan muskullar qisqaradi. 
Buni 4-sohaga elektr toki bilan ta‘sir qilinganda aniq ko‘rish mumkin. 
4-sohaning beshinchi qavatida juda katta piramidal hujayralar, gigant piramidal 
hujayralar 
joylashgan. 
Bu 
neyronlarning 
aksonlari 
orqa 
miyaning 
kaudal 
segmentlarigacha tushadi va orqa miya motoneyronlarida qo‘zg‘atuvchi sinapslar hosil 
qiladi. To‘rtinchi soha yoki pastga tushuvchi piramida yo`li shikastlanganda, qoi 
barmoqlari nafis va aniq harakatlar qila olmaydi, ixtiyoriy harakatlar qiyinlashadi. 
Boshqa muskul guruhlarida ham harakatlar o‘zgarishi mumkin. 
Gigant piramidal neyronlarning aksonlari qizil yadro va to‘rsimon formatsiyaga ham 
borib to‘xtaydi va bu aksonlar orqali kelgan efferent impulslar qizil yadro va retikulyar 
formatsiya neyronlariga ta‘sir qilib, harakatlarni boshqarishda ishtirok etadi. 
Po‘stloqninhg motor sohalariga sensor (sezuvchi) ma‘lumotlar ham kirib keladi. Bu 
impulslarning asosiy qismi muskul va qon tomirlarda vujudga keladi. Shu sabaabdan ular 
motosensor sohalar ham deyiladi. 
PO’STLOQ SOHALARI TUZILISHIDA
USTUNLAR TAMOYILI 
1950-yillarning oxirida V.Mautkals mushuk miyasi po‘stlog‘ining har xil ohanngdagi 
rag‘batlarga javobini o‘rganib, qiziq ma‘lumotlar oldi. Agar mikroelektrodlar po‘stloq 
yuzasiga perpendikulyar yo‘nalishda sekin-asta botirilsa, elektrodga duch kelgan barcha 
neyronlar ma‘lum ohangdagi qo‘zg‘alishga (masalan, teriga sekin tegishga) bir xilda 
javob beradi. Elektrodlar po‘stloqqa burchak ostida kiritilsa, muayyan ta‘sirotga har xil 
ohangda javob beradigan neyronlarga duch keladi. Bu tajribalar natijasida sensomotor 
po‘stloq oddiy faol birliklardan – ustunlardan iborat, degan xulosa qilindi. Har qaysi faol 
ustun besh-oltita jips joylashgan neyronlarni o‘z ichiga olgan morfologik modullardan 
iborat. Mikromodulda bir nechta piramidal hujayralar bo`lib, ularning apikal dendritlari 
bir-biriga juda yaqinlashgan.Bu yaqinlik tutamga yig‘ilgan dendritlar o‘rtasida o‘zaro

---

81 
25-
расм. Ярим шарлар 
пўстлоғининг устунлар та- 
мойилида тузилишини 
кўрсатувчи схема. 
1—оралиқ нейронлар; 2— 
оралиқ нейронларда тугай-. 
диган афферент толалар; 
3—пирамида нейронларда 
тугайдиган афферент тола- 
лар; 4—тормоаловчи 
нейронларда тугайдиган ён 
шох; 5—устундан 
ташқарига чиқувчи _аксон- 
лар; 6—устун ичида боғланишларни таъминлов-чи ён шох; 7—пирамида 
ҳужайралар 
elektrotonik ta‘sirlanishlarni yuzaga chiqarish uchun 
asos bo`lib, neyronlarning sinxron faoliyatini ta‘minlasa 
kerak. 
Vertikal bo‘yicha tartibli joylashgan piramidal 
hujayralar atrofidagi yulduzsimon hujayralar talarno-
kortikal tolalarga sinapslar orqali ulangan (25-rasm). 
Tormozlash qobiliyati bo`lgan ba‘zi yulduzsimon 
hujayralarning uzun dendritlari gorizontal yo‘nalishda 
qo‘shni ustunlarga o‘tgan. Piramidal hujayralarning 
aksonlari orqaga qaytgan yon shoxlarga ega bo`lishi mumkin. Bu yon shoxlardan 
qaytgan impulslar bitta modulga kirgan neyronlar qo‘zg‘aluvchanligini oshirishi 
mumkin, qo‘shni modullarga esa tormozlovchi ta‘sir o‘tkazadi. Bitta talarno-kortikal tola 
bilan bog‘liq neyronlar diametri 500-600 mkm bo`lgan mikromodul ustunni tashkil 
qiladi. Yuqorida aytib o‘tilganidek, har qaysi ustun funksional birlikni tashkil qiladi va 
undagi neyronlar ma‘lum ohangdagi ta‘sirotga bbir xilda javob beradi. 
Ustun tamoyilida tuzilish faqat somatosensor sohaga emas, balki ko‘ruv, eshituv va 
boshqa sohalarga ham xos. 
Miyaning sintetik faoliyatini bir talay modullar yig‘indisi ta‘minlaydi, degan fikr bor. 
Bu birlashmalar o‘zgaruvchan bo`lib, undagi modullar vaziyat o‘zgarganda boshqa 
modullar tarkibida faollik ko‘rsatishi mumkin. 
Katta yarim sharlar po‘stlog‘ining ustun tamoyilida tuzilishni va faoliyatlarni 
o‘zgaruvchan ustun – modullar birlashmalari yuzaga chiqarishini tan olish faoliyatlarni 
po'‘tloqda ma'‘um soha bilan bog'‘angan, degen tasavvurga zidlik qiladi.