Mustaqil-is pdf

JIGARSIMON MOXLAR
Jigarsimon moxlarga vakil qilib Marщansiyani olamiz. 
Marщansiyani 1 - marta fransuz vrachi Marщanse topgan va o‘z 
nomiga qo‘ygan. Marщansiya zax yerlarda, ariq 
bo‘ylarida o‘sadi.Uning tanasining tashqi ko‘rinishi bargga 
o‘xshash bo‘ladi.Tanasining pastki tomonidan,ya’ni epidermisdan 
o‘sib chiqqan rizoidlar yordamida yerga yopishib o‘sadi. 
Marщansiyaning ko‘ndalang 
kesimida tashqi tomoni epidermis bilan qoplangan. Epidermisda 
ustitsalar joylashgan. Ustitsaning ichkari tomonida xavo kamerasi bor. 
Assimilyatsion xamda zapas oziq moddalarni to‘playdigan to‘qimalar 
uchraydi. Assimiliyatsion to‘qima xujayralarida xlorofil donachalari 
bor. Bu xujayralarda fotosintez protsessi bo‘lib turadi. Marщansiya 
tanasining pastki epidermisidan rizoid o‘sib chiqqan bo‘ladi. 
Marщansiya 3 xil yo‘lda ko‘payadi.
1. Vegetativ
2. Jinsli
3. Jinssiz

---

Vegetativ ko‘payish kurtaklar yordamida bo‘ladi. Kurtaklar 
marщansiyaning ustki tomoniga joylashgan. Kurtaklar shamol 
yordamida uzilib ketib: bu 
uzilgan kurtaklardan marщansiya o‘sib chiqadi. Ya’ni kurtaklar 
marщansiya tanasiga aylanadi. Marщansiya 1 jinsli 2 uyli o‘simlik 
xisoblanadi. Bitta marщansiya onalik ekzemplyar xisoblanadi. Otalik va 
onalik marщansiyalar bir birlaridan quyidagicha farq qiladi: Otalik 
marщansiyaning tanasining ustidan o‘sib chiqqan plastinka kamroq 
qirqilgan. Onalik ekzemplyaridagi plastinka ko‘proq qirqilgan. Otalik 
ekzemplyaridagi plastinka dastasi tuksiz va kaltaroq. Onalik 
ekzemplyaridagi plastinkaning dastasi tukli bo‘ladi. Otalik va onalik 
ekzemplyaridagi plastinkalar ichida jinsiy organlar taraqqiy etadi. 
Otalik ekzemplyaridagi plastinka ichida bir nechta yumaloq 
shaklda anteridiya uchraydi. Onalik 
ekzemplyaridagi plastinka ichida arxegoniyalar taraqqiy etadi. 
Arxegoniya ikki qismdan iborat:
1. Arxegoniyaning bo‘yni
2. Arxegoniyaning qorni.
Arxegoniyaning qornida tuxum xujayra taraqqiy etadi. 
Marщansiyaning jinsli ko‘payishi yog‘ingarchilik vaqtida suvning 
yordamida bo‘ladi.
Anteridiyalar ishlab chiqargan spermatozoidlar (onalik 
ekzemplyaridagi) suvda suzib yuradi. Spermatozoidlar onalik 
ekzemplyaridagi arxegoniyaning uchiga kirib yopishadi. Natijada 
arxegoniyaning uchi yoriladi. Spermatozoidlarning kirishiga 
yo‘l ochiladi. Spermatozoidlar arxegoniyaning bo‘yni orqali kirib 
tuxum xujayrani otalantiradi. Otalanish bo‘lib o‘tgandan so‘ng embrion 
xosil bo‘ladi. Shu bilan jinsiy ko‘payish tugaydi va jinssiz ko‘payish 
boshlanadi.

---

Sporogon avval arxegoniyaning qornida joylashgan bo‘ladi. 
Sporogon yetilgandan so‘ng uning bandi chuziladi, arxegoniyani yorib 
chiqadi. Sporalar yetilgandan so‘ng sporogon ham yoriladi. 
Natijada juda ko‘p sporalar va ellateralar chiqadi.
Ellateralar-bu jinssiz xujayra. Sporalar qulay sharoitga tushib 
qolsa, o‘sa boshlaydi. Sporalar marщansiyaga aylanadi. Sporalar 
tashqi ko‘rinishi jixatidan bir xil bo‘lsa ham, 
fizologik jixatdan har xildir. Bitta 
sporadan otalik marщansiya o‘sib chiqsa, 2-sporadan onalik 
marщansiya o‘sib chiqadi. 
Marщansiya oldin jigar kasalligiga ishlatilgan. Xozir esa 
meditsinada ishlatiladi.