Mustaqil ish mavzulari Qoraqalpoqg‘iston geologiyasiga umumiy geografik ta'rif

5-mavzu: O‘lkamizning qazilma boyliklari, ulardan foydalanishning sharoitdagi perespektivalari.
Yoqilgi-energetik axamiyatga ega tabiiy resurslardan yonuvchi gazni komirni va neftni ozgacha nomga boladi. Tabiiy yonuvchi gaz Qoraqalpog'istonning Ustyurt bolimidagi Shoxpaxta, Quvanish konlarida ochildi. Mutaxassislarning korsatishicha hozirning ozida uning umumiy zaxirasi 192 mlrd. kub metrga barobar. Shundan Shoxpaxta gaz koninig zaxirasi 86.5 mlrd.kub metrni tashkil etib, keyingi yillarda Respublika gaz quvuriga tutashtirilgan edi. Qongir komirning zaxiralari quyi va orta yura yotqiziqlarida uchrab, bular Tuuarkir, Kulandida 160- 1600 metr chuqurlikdagi oraliqda uchraydi va bashoratlik ahamiyatga ega boyliklar qatoriga kiradi. Neftning sanoat zaxirasi Borsakelmas zonasida ochildi karta-sxema. Yuqorida korsatilgan minerallik xomashyo resurslarni sanoatda foydalanishdagi perspektivada Qoraqalpog'istonning yoqilgi-energetik bazasini tuzishga va gaz, neft, kimyo sanoatininging rivojlanishiga yol ochadigani sozsiz. Bizning sharoitimizda mustahkam yoqilgi-energetika bazasini tuzish hozirgi xalq xojaligi soxalarini energiyaga degan talabini taminlashda va maqsad qilib olgan sanoat komplekslarini tuzishga yol ochish bilan birga foydalanishga yaroqli mineral xomashyo resurslarining tarkibidagi bosh jinslarni ajratishga imkon beradi. Qoraqalpog'istonda metallurgik ahamiyatga ega minerallik resurslardan temir rudasini, mis, tsink, nikel, qorgoshin va t.b. boyliklarni aytishga boladi. Geologik organish natijasida Sultan Uvays togida temir rudasining zaxirasi 15 mlrd.t., misning, qorgoshinning, tsinkning va t.b. boyliklarning katta zaxiralari topildi. Topilgan nikel avtomobil, traktor, ogir mashina sanoati uchun kerakli har xil uskunalar tayyorlashga, tibbiy priborlar, akkumlyatorlar uchun elektrod tayyorlashga hamda tanga pullarga naqsh berish uchun yaroqli. Kimyoviy va oziq-ovqatlik minerallik xomashyo resurslarga fosforit, mirobilit, osh tuzi va shifobaxsh yer osti suvlarin keltirishga boladi.
Fosforitning aniqlangan zaxiralari Ustyurtda, Bestobede, Kojakolde va t.b. joylarda uchraydi. Mirobilitning sanoat ahamiyatga ega zaxiralari Kuskana togida uchraydi, zaxirasi 1.1 mlrd. kub metrga barobar. Qogoz, toqimachilik sanoatlari, shuningdek shisha ishlashga va formatsevtika uchun foydalanishga yaroqli. Osh tuzuning katta sanoat ahamiyatga ega zaxiralari Qoraumbet, Borsakelmas, Aktuba, Sarikol zonalarida joylashgan. Shugan faqat Borsakelmas konidagi osh tuzuning zaxirasi mlrd.t. dan oshgan. Qoraqalpog'istonda xalq xojaliginida foydalanishga yaroqli yer osti suvlariningda mol zaxiralari uchraydi. Gidrogeologik ekspeditsiya ma'lumotlariga qaraganda bu suvlar davolash ishlariga foydalanishga va mineral suv sifatida foydalanishga imkaniyat beradi. Qoraqalpog'iston hududi qurilish sanoati uchun yaroqli asbest, dala shpaninging, uning , marmarning, oxakning, granitning va t.b. zaxiralariga ham boy. Shundan uning aniqlangan zaxirasi 60 mln.kub metrga barobar bolib, qogoz, kabel, rezina ishlab chiqarishda, bezash uchun plitalar tayyorlashda va yuqori sifatli izolyatorlar ishlab chiqarishda foydalanishga boladi, granit bolsa kesish, yonish instrumentlarin tayyorlashda foydalanishga yaroqli.
Hozir olkamizda qurilish materiallarining ichiga marmardan foydalanish belgili darajada yolga qoyilgan. Sultan Uais togining marmarining bazasinda Nukus granit-marmar zavodi ishlqmoqda.
Shunday qilib, Qoraqalpog'istonning mineral xom ashyo resurslarini qisqacha tahlil qilganimizda olkamizda mineral boyliklarning potentsialli zaxiralari bor ekanligi payqaldi. Shuning uchun bu katta resurslarni sanoatda foydalanishga qoshish kelajakdagi perspektivada Qoraqalpog'istonda yirik-yirik sanoatkomplekslarini tuzishga imkon beradi, bu oz navbatida olkamizning agrar maqomin ozgartishfa yol oshsa, ikkinchidan xalqimizning milliy doramadining xajmini ortishiga garov boladigani sozsiz.
Xulosa qilib aytkanda, Qoraqalpog'iston Respublikasining olkasinda ogir sanoat soxalarini, ayniqsa, tog-kon sanoati va qurilish materiallari sanoatining rivojlantirish uchun minerallik xomashyo resurslarning kopchilik turlari joylashgan. Misoli Tebin-Bulok Titan magnetitli kon perspektivali konlardan hisoblanadi. sulfatli magneziyali tuz koni asosida sulfat natriyin, osh tuzin va metall magniyin olishga yol ochiladi. Bu oxirgi hisobda kimyo, metallurgiya sanoatining keng rivojlantirishga imkon yaratadi.