Muxammadjonova g. M., Hamdamova n. A. Enzimologiya

Fermentni tashuvchi bilan bog‘lanish kuchini oshiruvchi usullar 
Oldindan modifikatsiya qilingan tashuvchilarga immobilizatsiya qilish 
Tashuvchining oldindan modifikatsiya qilish adsorbsiya kuchini keskin 
oshirishga olib keladi. Bundan tashqari, ferment molekulasi atrofida maxsus 
sharoitlar yasash hisobidan, oldindan modifikatsiya qilingan tashuvchida 
immobilizatsiya qilingan fermentni katalitik xususiyati ham ortib boradi. 
Buning ustiga, oldindan modifikatsiya qilmaslik adsorbsiya qilingan 
fermentni faolligini butunlay yo‘qolishigacha olib kelish mumkin. Masalan, agar 
fermentni mo‘tadilligi nordon sharoitda past bo‘lsa, silikagelga sorbsiya qilingan 
fermentni faolligi butunlay yo‘qoladi, chunki, silikagelni satxi nordon muhitga ega 
(pH=4,0). 
Bunday sharoitda, immobilizatsiyadan oldin silikagelni ma’lum pH ga ega 
bo‘lgan buferda fermentni mo‘tadil pH ga to‘g‘ri kelgan pH da saqlab turish lozim 
bo‘ladi. 

---

73 
Xuddi shunday muammo, faol markazida metall saqlaydigan fermentlar 
bilan ishlaganda kelib chiqadi. Bunga sabab, ba’zi bir tashuvchilar o‘zlariga metall 
ionlarini tortib olish qobiliyatiga egalar. Bunday tashuvchilarda adsorbsiya 
qilingan fermentlar, o‘z faol markazidagi metalni chiqib ketishi hisobidan 
faoliyatlarini yo‘qotishlari mumkin. Bu holni bartaraf etish uchun, tashuvchini 
maxsus metall ionlari saqlagan eritmalarda uzoq vaqt ushlab turish va shu tufayli 
uni metall ioniga nisbatan bo‘lgan ehtiyojini qondirish mumkin bo‘ladi. 
TashuvchilapHi metall ionlari bilan to‘yintirish adsorbsiya yo‘li bilan 
immobilizatsiya qilishni mo‘tadillashtirishda ham ishlatiladi. Tashuvchi sirti metall 
ionlari bilan to‘yintirilganda (buning uchun Ti, Sn, Zr, V va Fe ishlatiladi), 
fermentni sorbsiya qilish xususiyati ortadi, bunga sabab metall ioni ferment bilan 
tashuvchi orasida ko‘prik bo‘lib xizmat qilishidir. Immobilizatsiyaning bu usuli, 
sellyuloza, neylon shisha filtr qog‘oz kabi tashuvchilardan foydalanganda yaxshi 
natijalar berishi isbotlangan. 
Ionalmashuvchi tashuvchilarga adsorbsiya yo‘li bilan immobilizatsiya 
qilishda izoelektrik nuqtasi va pH –mo‘tadilligi bir-biriga yaqin bo‘lgan fermentlar 
bilan ishlanganda qator muammolar paydo bo‘ladi. Ferment bilan tashuvchi 
orasidagi mustaxkam bog‘lanish faqatgina, izoelektrik nuqtadan uzoqroq bo‘lgan 
pH da, ya’ni fermentni katalitik xususiyati past bo‘lgan sharoitda amalga 
oshiriladi. SHuning uchun, ham fermentni oldindan modifikatsiya qilish, ya’ni 
ferment molekulasiga yangi ionogen guruhlar (polikislotalar, karboksimetil, 
sellyuloza, yantar kislotasi va x.k.) kiritish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Masalan, L-
ximotripsin xlortriazinli rang bilan aralashtirilganda, uni izoelektrik nuqtasi 
ishqoriy tomonga siljishi, va shu tufayli ferment ko‘pgina tashuvchilarga 
adsorbsiya bo‘lishi, oqibat natijada esa katalitik faolligi saqlanib qolishi 
isbotlangan. Boshqa bir misol, L-ximotripsinni KM- sellyuloza bilan modifikatsiya 
qilinganda, ferment neytral pH muhitida DEAE- sellyulozada yoki DEAE-
sefadeksga faolligi saqlangan holda immobilizatsiya bo‘ladi.