Namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

I’iko d ella M ira n d o la
(1463-1495) dunyoni panteistik tushungan. Dunyo 
icrarxiya tarzida tuzilgan: u farishtalar, osm oniy, elem entar sferalardan tashkil 
lopgan. Hissiy dunyo "hechnima"dan emas, balki oliy, ammo "tanasiz" ibtido 
b o ’lmish "xaos"dan vujudga kelgan, unga esa o ’z navbatida xudo "turtki bergan". 
Dunyo o ’zining m avjud ziddiyatlari va garm oniyasi bilan go ’zaldir. Uning 
ziddiyatliligi shundaki, bir tomondan u xudodan tashqaridadir, ikkinchi tom ondan 
esa - uning vujudga kelishi ilohiydir. Xudo tabiatdan tashqarida m avjud emas, u 
doimo tabiatda am al qiladi. Buni panteistik ruhda tushunm aslik kerak. Pikoning 
nazarida xudo dunyo m ohiyatining nihoyasi, cho’qqisi sifatida tushunilgan.
Piko "yolg’on" fan hisoblanmish "payg’am barlik astrologiya"sini tanqid 
qiladi. U fanlam i o ’rganishdan maqsad amaliy va foydali b o ’lm og’i lozim, deydi. 
U insonning taqdirini yulduzlam ing g ’ayritabiiy to ’plami belgilam aydi, taqdir 
inson tom onidan am alga oshiriladigan erkin faoliyatning natijasidir, deydi. Piko 
"Insonning qadri haqida"gi asarida inson o ’ziga xos m ikrokosm osdir, uni 
neaplatonchilarning uch "gorizontal" dunyosi (elementar, osmoniy, farishtalar) 
bilan tenglashtirm aslik kerak, chunki u 
ana shu dunyolarning barchasi orqali 
vertikal ravishda o ’tadi, deydi. Inson o ’z shaxsini o ’zi qaror toptirish, o ’z hayotini 
o ’z irodasi bilan erkin va m aqsadlariga muvofiq belgilash huquqiga ega. SHunday 
qilib inson tabiatning boshqa qism laridan farq qiladi va o ’z "ilohiy etukligi" sari 
boradi. Inson o ’z baxtining yaratuvchisidir. SHunday qilib, Piko insonni 
dunyoning m arkaziga qo ’yadi. Inson tabiati hayvonot dunyosi tabiatidan faqli 
holda yuqori darajada tashkil topgan, etukroq; inson "ilohiy" etuklikka intila 
oladigan m avjudotdir. Bunday holat tu g ’ma emas, balki uni inson harakati vujudga 
keltiradi.