Namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

T o m m a z o K a m p a n ella
(1568-1639) italyan gum anisti, "Quyosh shahri", 
"Xristian m onarxiyasi haqida", "Cherkov hokim ivati haqida", "Ispan monarxiyasi 
haqida" asarlarining muallifi. U cherkov hokim iyati va oqsuyaklar hokim ivatining 
birligini him oya qiladi. protestant Reform atsiyasi g ’oyaiarini inkor qiladi va 
papaning barciia xristianlar ustidan hukm ronligini e ’lon qiladi.
U ilohiyot podshohligining erda hukm ron b o 'iish ig a erishish uchun ko ’plab 
ijtimoiy o ’zgarishlarni am alga oshirish zarurligi haqidagi fikrni bayon qiladi, 
xristianlik vijdoniga mos ravishda xususiy m ulk va ekspluatatsiyani y o ’qotishga 
chaqiradi. M ordan farqli ravishda u ana shunday holatga om m aviy q o 'z g ’o lo r 
orqali erishish m um kinligiga ishonadi. U K alabriyada ispanlar hukm ronligiga 
qarshi fitnaga boshchilik qiladi, fitna m uvaffaqiyatsizlikka uchragach, u umrbod 
qam oqqa hukm qilinadi. Kampanella turm ada 25 yildan ortiqroq vaqt bo’ladi, 
o ’sha erda o 'zin in g asosiy asarlarini yozadi.
T.M ordan farqli ravishda u o ’ziga m a’qul bo'lm agan ijtim oiy-iqtisodiy va 
siyosiy-huquqiy tartibotlarni to ’g ’ridan-to’g ’riva ochiq tanqid qilm aydi. Unda 
quyosh shahar-davlatlarining ifodasi ilgarigi o ’ringa chiqadi va tanqidiy fikrlar ana 
shu fon ortiga yashirilgan.
H okim iyat tarm oqlari faoliyat turlariga mrs keluvchi uch y o ’nalishga 
b o ’linadi. Bu faoliyat turlari: birinchidan, harbiy ishlar, ikkinchidan - ilm-fan. 
uchinchidan — aholini ishlab chiqarish, uni oziq-ovqat, kiyim -kechak bilan 
ta ’m inlash va iarbiyalash. Ushbu hokim iyat tarm oqlarini Qudrat, Donishmand, 
M uhabbat deb ataluvchi uch boshqaruvchi iroda qiladi. U lam ing har biri uch 
rahbarga boshchi, ulardan pastda esa yana uch m ansabdor mavjud. Hokimiyat 
tepasida M etafizik nomli boshqaruvchi turadi, u o ’z fuqarolaridan olim lik, talant. 
tajriba va am aliyotda ustundir. U ruhoniylik va fuqarolik hokim iyatlarining 
b oshlig’i, u barcha m uammoli masalalarni hal qilish huquqiga ega, y a'n i so’nggi 
so ’z unga tcgishli. Oliy hukm ronlikda M etafizik ilm -fan, davlatni boshqarish 
ishlari va hokazolarda undan k o ’ra yuksakroq kishi paydo b o ’lguncha turadi. Ana 
shunday kishi paydo b o ’lsa, M etafizikning o ’zi uning foydasiga hukmronlikdan 
voz 
kechishi 
kerak. 
M etafizikka 
davlatni 
boshqarishda 
uning 
aqlda, 
tashkilotchi likda, 
axloqda 
benazir 
b o ’lgan 
uch 
yordam chilari: 
Qudrat, 
D onishm and, M uhabbat vordam lashadilar. Ana shu to ’rllik xalq irodasi bilan 
alm ashtirilm aydi va ulam ing o ’zaro m unosabatlariga xalq ta ’sir qila olmaydi. 
Boshqa barcha rahbarlar va m ansabdorlar saylov y o ’li bilan amal qiladilar.
"Quyosh shahri"ning mazmuni ilk sotsialistik qarashlardagi bir-biri bilan 
kelishtirib b o ’lmaydigan ikki tom onni aks ettiradi. Insonning intellektual, axloqiy 
sifatlari uning jam iyatdagi o ’rnini aniqlovchi narsalar ekanligi haqidagi fikrlar 
doim o avtoritarllk, asketizm, alohida olingan kishi hayotiga e ’tiborsizlik bilan 
qarash, shunga mos tashkiliy va huquqiy sharoitlar yaratilishiga befarqlik bilan 
yonm a-yon turadi. Ana shu ziddiyatlarning birini olib ko ’raylik: Solyariylar 
siyosiy jarayonlarda qatnashadi'ar, am m o ular bunda statistlar sifatida b o ’ladiiar, 
chunki ulam ing ovozi hal qiluvchi em as, nari borsa m aslahat ovoziga ega. Barcha 
narsani yagona boshliq-ruhoniy (M etafizik)va unga yordam chi b o ’lgar. Qudrat, 
D onishm and va • M uhabbat hal qiladiiar. Solyariylar hayoti ikir-chikirigacha 
a w a Jd a n ba! qil'ib iqo’yilgan. Fuqarolarnirig barcha hatti-imiakati y o ’naitirilgan va

---

nazorat ostida. Ammo bu bir xillik ulam i zeriktirm aydi. Ular shunga o ’rganib 
qolishgan. Hamma narsa avtom atizm ga keltirilgan. Ularning uy-joyi, kiyim- 
kechagi, faoliyati, o ’yin-kulgilari va boshqalari bir xil. A lohidalik, har bir 
shaxsning qaytarilm as xislatlari, m ustaqillikka intilishi, faolligi, o ’ziga xos 
m anfaat va qiziqishlari borligi hech qanday aham iyatga ega emas. Hamm a sohada 
davlat manfaatlari ustun.
Shunday bo’lsa-da unda ijobiy elem entlar ham mavjud. M asalan, u fanning 
katta ahamiyati, aholi ta ’limi darajasining roli, urushlarga chek q o ’yilishi, xususiy 
mulkning tugatilishi, adolatli va aqlga muvofiq boshqaruv haqida gapiradi.