Namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

M a m la k a t 
deb 
ataydilar. 
Bunday 
assotsiatsiyaning a ’zolari oliy hokimiyatni boshqarishda qatnashuvchilar sifatida 
um um lashgan holda xalq, alohida holda esa fu q aro deb, Davlat qonunlariga 
bo ’ysunuvchilar sifatida esa fu q a ro la r deb nomlanadilar".
Davlatga o ’tish shartini Russo quyidagicha izohlaydi: alohida individdan 
shartnom a natijasida hosil bo ’layotgan umumiylik (xalq, suveren, davlat) 
foydasiga olib berilayotgan tabiiy tenglik va erkinlik unga (ya’ni individga, ana 
shu 
um um iylikning 
ajralm as 
qism i, 
suveren-xalqning 
a ’zosi, 
fuqaroga) 
shartnom aviy o ’rnatilgan (ijobiy) huquq va erkinliklar shaklida qaytariladi. Y a’ni, 
Russo tili bilan aytganda, kishilarning tabiiy hayot tarzini fuqarolik turmush 
tarziga "almashtirish" yuz beradi. Ijtimoiy shartnom aga ko’ra barcha kishilar 
"kelishuv natijasida va huquq jihatidan teng b o ’lib qoladilar".
Xususiy mulkni inkor etm agan holda Russo fuqarolam ing mulkiy holatini 
bir-biriga nisbiy yaqinlashtirishni ta k lif qiladi, haddan ortiq boylik va hashamlarni, 
boylik va kam bag’allikning keskin farqlanishini tanqid qiladi.
Umuman 
olganda 
ijtimoiy 
shartnom a, 
Russoning fikricha, 
siyosiy 
organizm ga (davlatga) uning a ’zolari ustidan cheklanmagan humronlikni beradi. 
Um um iy iroda tom onidan yo ’naltiriluvchi ushbu hokimiyatni Russo suveren nomi 
bilan ataydi. Russoning fikri b o ’yicha suverenitet yagonadir va u faqat xalq 
suvereniteti b o ’lishi mumkin. Russo yagona suveren hisoblanmish "xalq" deganda 
yakobinchilar yoki m arksistlar kabi jam iyatning muayyan ijtimoiy qatlamini 
(kam bag’allar, "uchinchi tabaqalar", m ehnatkashlar va h. k. kabi jam iyatning past 
qism ini) em as, 
ijtimoiy shartnom ada qatnashuvchi barchani (ya’ni, aholining.
73

---

m illatning katta yoshdagi barcha erkaklarini) k o ’zda tutadi. X alq hokim iyat 
shaklini o ’zgartirish, ijtim oiy shartnom aning o ’zini y o ’qqa chiqarish va o ’ziga 
tabiiy erkinlikni qaytarish huquqiga ega.