Namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

Sh ari Fure 
(1772-1837) ta ’lim otida ijtimoiy taraqqiyot xususiy mulkchilik 
hukm ronligiga va xalq om m asining ezilishiga olib kelganligi va uni o ’zgartirish 
zaruriyati asoslanadi. X ususiy mulkchilik sharoitida qonunlar va deklaratsiyalarda
65

---

e ’lon qilingan turli huquq va erkinliklar aslida qo g ’ozda qolib ketadi. Shu m a ’noda 
F urening eng qim m atli fikrlaridan biri shuki, jam iyatda eng a w a lo rasmiy ravishda 
"m ehnat qilish huquqi" qabul qilinishi kerak va u am alga oshirilishi lozim. C hunki 
ana shu huquqsiz boshqa huquqlar o ’z aham iyatini y o ’qotadi.
Furening fikricha xalq suvereniteti ham, barchaga teng bo ’lgan saylash 
huquqi ham , respublika m uassasalari va boshqalar ham xalqning azob-uqubatlariga 
chek q o ’ya olm aydi. Ahvol jam iy at asosiga ishlab chiqaruvchilar-iste’m olchilar 
ham korligi b o ’lmish assotsiatsiyalar (birlashm alar) q o ’yilsagina keskin o ’zgarishi 
m um kin. U ning tarkibiga turli ijtim oiy guruhlam ing (m ulk egalari, proletariylar, 
erkin kasb egalari, ishchilar, dehqonlar va boshqalar) a ’zolari kiradilar. 
A sso ts ia ts iy a tu zu m i 
- "yangi x o ’ja lik va sotsietar dunyo" yacheykalari -
fa la n g a
hisoblanadi. U larning har birida taxm inan 
1600 kishidan iborat 
kollektivlar b o ’ladi. Falangalar tarm o g ’i bir xil tuzilishga ega bo'ladi. bir-biridan 
m ustaqil b o ’ladi va butun m am lakatni, q it’alam i va er sharini qam rab oladi.
M azkur tizim barcha ishlab chiqarish vositalarini um um lashtirishni talab 
qilm aydi. Falangalarda m uayyan shakllarda xususiy mulk, m ehnatsiz foyda olish, 
m ulkiy tengsizlik mavjud b o ’ladi. A m m o 
sanoat va qishloq x o ’jaligi m ehnati 
shakllari, xizm at sohasi 
va tarbiya falanga a ’zolariga ijtimoiy boylikni 
k o ’paytirish, jam o a va shaxsiy m anfaatlarni m uvofiqlashtirish, asta sekinlik bilan 
sinfiy ziddiyatlarga barham berish, har kim ga o ’z intilishlarini, im koniyatlarini 
yuzaga chiqarish, erkin va d o ’stona yashashga imkon beradi.
Bu jam iy atd a har kim ning shaxsiy erkin b o ’lishi eng asosiy talabdir. U "hech 
qanday m ajburiy N izom larning, hech qanday m onastirlarcha cheklovlam ing 
b o ’lishiga y o ’l q o ’ym aydi." Falangada o ’zining zaruriy norm alariga ega, albatta, 
am m o ular ja m o a a ’zolarining barchasi bilan kelishilgan holda ishlab chiqiladi. shu 
m a’noda ular barcha tom onidan ongli ravishda, ixtiyoriy bajariladi.
Fure nazaridagi falangalar - bir-biridan mustaqil bo ’lgan va bir-biriga 
bo g ’lanm agan ijtimoiy m uassasalardir. U lar o ’z faoliyatlarini m uvofiqlashtirib 
tursalarda, bir-biri bilan bo g ’lanib yagona bir tizim ni tashkil qilishm aydi. 
K elajakda saqlanib qoladigan m arkaziy hokim iyat va uning m uassasalari 
falangalarning ichki ishlariga aralasha olm aydilar, ulami him oya qilish yoki ulam i 
boshqarish im koniyatlariga ega em aslar. Ana shu anarxistik xarakterdagi fikr 
Furening yangi davr ob'ektiv voqeligiga ochiq qarshi borganligini ko’rsatadi.