Namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti
Download 5.04 Mb. Pdf ko'rish
|
Qozoqov S, shaxs va jamiyat. pdf (1)
|
3. Dinnins inson havoti va iamivatdasi о 'rni
Din - ijtim oiy-tarixiy hodisa bo’lib, kishilik jam iyati taraqqiyoti jarayonida m a’lum bosqichda paydo b o'lgan ijtimoiy ong shakllaridan biridir. Bunday yondoshuvga k o ’ra, u muayyan ta ’limotlar, his-tuyg’ular, toat-ibodatlar va diniy tashkilotlarning faoliyatida nam oyon b o ’ladigan olam* hayot yaratilishini tasavvur qilishning alohida usulidir. Dinning mohiyati turlicha izohlansa-da, uning asosida ishonch, e ’tiq o d tu y g ’usi yotishi deyarli barcha tom onidan tan olinadi. Din (arabcha - ishonch, ishonm oq) borliqni yaratuvchi va boshqaruvchi, adolatning yuksak nam unasi, m oddiy olam ga xos b o ’lm agan va ayni vaqtda barkam ollikning oliy k o ’rinishi sifatida tushuniluvchi oliy m avjudotga, y a ’ni xudoga nisbatan m unosabat, tasavvur, urf-odat va m arosim lar m ajm uidir. Ibodat o b ’ektlariga k o ’ra - jonivorlarga, ruhlarga, jin-alvasti, butlarga, turli ilohlarga sig ’inuvchi diniy ta ’lim otlarni farqlash mumkin. 126 Milliy, etnik, til, irq, tu g ’ilgan joyi, fuqarolik kabi xususiyatlaridan qat’iy nazar butun er yuzi bo'ylab yoyilgan jahon dinlariga e'tiqod qiluvchilar haqida quyidagilam i aytish mumkin. X ristian diniga e ’tiqod qiluvchilar miqdori 2 milliarddan ortiq, islomga e ’tiqod qiluvchilar - 1,3 m illiard atrofida, buddaviylikka e ’tiqod qiluvchilar esa 700 million atrofida. Hozirgi zam onda ushbu dinlarning jam iyatdagi o ’mi ju d a kattadir. Dinning inson ruhiyatiga ta ’siri ju d a kuchli b o ’lib, natijada diniy psixologiya vujudga keladi va u inson ongida m ustahkam lanadi. Ayni paytda din - tabiat, jam iyat, inson va uning ongi, yashashdan maqsadi ham da taqdiri, insoniyatni bevosita qurshab olgan atrof-m uhitdan tashqarida b o ’lgan, uni yaratgan, ayni zamonda insonlarga birdan-bir to ’g ’ri, haqiqiy, odil hayot y o ’lini k o ’rsatadigan va o ’rgatadigan ilohiy qudratga ishonishni ifoda etadigan qarashlar, g ’oyalar y ig ’indisi o ’laroq diniy m afkura m aydonga keladi. Diniy ong - diniy g ’oyalar, diniy d a ’vatlar, aqidalar, qadriyat va maqsadlar ifodalangan qarashlar natijasida yuzaga keladi va kishilar hayotida muhim o ’rin tutadi. Diniy ongi umuman ongining "boshqa tarkibiy qism lariga" nisbatan asosiy mazmun tashkil etuvchi kishilarda odatda diniy e'tiqod m ustahkam bo ’ladi. Diniy e ’tiqod - diniy aqidalarga ishonish va unga muvofiq am allarni to ’la-to’kis bajarishdir. Har bir dinda uning ruhiga va m azm uniga mos k o ’plab madaniyat obidalari mavjuddir. Diniy madaniyat ancha keng tushuncha bo’lib, u nafaqat diniy am allarni bajarish, balki dinning obrusini saqlash, e ’tiqodda, hayotda diniy talablarga amal qilish, uning pokligini har qanday sharoitda saqlash hamdir. Diniy m adaniyatning yuksakligi tasavvuf nam oyondalarida yaqqol o ’z ifodasini topgan. Har bir dinda diniy m arosim lar tizimi ham mavjud. U lar o ’sha dinning mohiyatidan kelib chiqadi. Jum ladan, xristian dinidagi m arosim lar islom dinidagidan farq qiladi. Kishilar amaliy hayotda bu marosimlarni bajaradilar. XX asr oxiriga kelib ateistik dunyoqarashni targ’ib qilgan sobiq Sho’ro davlatining qulashi bilan, ayniqsa sobiq Ittifoqdan ajralib chiqqan yosh mustaqil davlatlarda, jum ladan, bizning m am lakatim izda ham diniy qadriyatlar qayta tiklandi va diniy ong qayta o ’y g ’ondi. Bunga sabab ju d a k o ’plab masjid- m adrasalarning qurilishi, diniy ibodat, diniy am allar uchun qulay sharoitning yuzaga kelishi va k o ’plab diniy adabiyotlarning erkin nashr qilinishi bo’ldi. D inning ijtim oiy-m a'naviy roli kuchayib undan fuqarolam i odob-axloqli qilib tarbiyalashda foydalanish kuchaydi. Islom Karimovning "din inson ruhini poklashi, odam lar o ’rtasida mehr-oqibat tuyg’ularini mustahkamlashi, milliy qadriyat va an ’analarni asrashga xizm at qilishi bilan har qanday jam iyat hayotida m uhim o ’rin tutadi. Ayniqsa, insoniyat murakkab taraqqiyot jarayonini boshidan kechirayotgan hozirgi davrda dinning turli xalqlar o ’rtasida muloqot o ’rnatish, ularni m a’naviy va ruhiy jihatdan yaqinlashtirish, zulm va zo ’ravonlikka qarshi birgalikda kurashga d a ’vat etish borasidagi ahamiyati beqiyosdir" degan so ’zlari ayniqsa aham iyatlidir. Insoniyat tarixidan shu narsa m a’lumki, din, diniy ta saw u rlar bilan birga dunyoviy fikr va dunyoviy turm ush tarzi yonma-yon, totuvlikda yashab kelmoqda. Hozirgi rivojlangan m am lakatlarning ko ’plarida deyarli shunday. 127 |
