Namangan davlat universiteti n. N. Azizov, M. U. Rahmonov psixologiya va sport psixologiyasi
Sport bilan shug’ullanish jarayonida motivatsion sohaning
Download 1.48 Mb. Pdf ko'rish
|
Psixologiya va sport psixologiyasi (o`quv qo`llanma) (3)
|
2.3. Sport bilan shug’ullanish jarayonida motivatsion sohaning
xususiyatlari Yuqoridagilardan kelib chiqadigan bo‗lsak, o‗qituvchi-murabbiyning muvaffaqiyati ko‗p jihatdan yangi boshlanuvchi sportchi shaxsini shakllantirishning asosiy yo‗lini belgilaydigan strategiya va taktikani tanlashga bog‘liqligi aniq. Shuning uchun murabbiy shaxsning o‗zini shakllantirishning asosiy mexanizmlarini aniq tushunishi juda muhimdir. Ma‘lumki, insonning jismoniy va aqliy rivojlanishi, uning shaxs sifatida shakllanishi faoliyatda eng jadal davom etadi. Faoliyatning asosini doimo maqsad, maqsadning asosini motivlar, ideallar, qadriyatlar tashkil etsa, shaxsning yo‗naltirilgan faoliyatining manbai ehtiyojlardir. Aynan ehtiyojlar faoliyatning ichki rag‘batlantiruvchi sababi, inson xatti-harakatlarining harakatlantiruvchi kuchi, xatti-harakatlarning sababi bo‗lib xizmat qiluvchi, atrof-muhitga tanlangan munosabatdir. Ehtiyojlar shaxsning o‗zini tevarak-atrofdagi olamga munosabatini belgilab, shu tariqa shaxsning qobiliyatlari, xulq-atvori va munosabatlarining shakllanishi va rivojlanishining asosi hisoblanadi. Ko‗rinib turibdiki, ehtiyojlar ko‗p jihatdan shaxsning shaxsiy madaniyati darajasiga bog‘liq bo‗lib, uning manfaatlarida, qadriyat yo‗nalishlarida va ehtiyojlarni qondirish usullarida aks etadi. Shaxsni bilish va uning imkoniyatlarini ochish jarayoni, agar uning faoliyati tuzilishi insonning atrofdagi dunyoga o‗zgaruvchan, faol munosabati shakli sifatida o‗rganilsagina amalga oshirilishi mumkin. Ehtiyojlar shaxsning asosiy xususiyatlari sifatida shaxsning yo‗nalishini, turmush tarzini va faoliyatini belgilaydi. Faoliyat jarayonida, allaqachon qondirilgan ehtiyojlar asosida yangi, yuqori ehtiyojlar paydo bo‗ladi va rivojlanadi, ular mos ravishda faolroq va takomillashtirilgan faoliyat shakllari va turlarini talab qiladi. Binobarin, ehtiyojlarning inson faoliyatining harakatlantiruvchi kuchlari sifatidagi ulkan rolini tushunish ta‘lim nazariyasi va amaliyoti uchun fundamental ahamiyatga ega. Agar ehtiyoj va manfaatlar inson xulq-atvorining asosiy mexanizmlari bo‗lsa, ta‘lim, tabiiyki, ularni shakllantirishga qaratilgan bo‗lishi kerak. Ma‘lumki, harakatga turtki doimo ehtiyojdan kelib chiqadi va uni qondirish ob‘ekti faqat faoliyat yo‗nalishining xarakterini belgilaydi. Shu bilan birga, bir xil ehtiyoj butunlay boshqa ob‘ektlarda, bir ob‘ektda, o‗z navbatida, turli xil o‗zaro ta‘sir qiluvchi, o‗zaro bog‘liq va ba‘zan ziddiyatli ehtiyojlar gavdalanishi mumkin. Tashqi ob‘ektlar insonning ehtiyojlarini qondirgani uchungina uning faoliyatini rag‘batlantirishi mumkin, ular bu ehtiyojni qondirishning bir usuli hisoblanadi. Shuning uchun ko‗pincha ehtiyojlar mujassamlangan ob‘ektlarning o‗zgarishi ularning rivojlanishining ko‗rsatkichidir. Maqolada bolalar va o‗smirlarning motivatsion sohasini rivojlantirish jarayoni quyidagicha ko‗rsatilgan: a) bolaning hayotdagi mavqeini, uning atrofidagi odamlar bilan munosabatlar tizimidagi o‗zgarishlar orqali ehtiyojlarni rivojlantirish. Turli yosh bosqichlarida bola hayotda boshqa o‗rinni egallaydi, bu esa belgilaydi va uning ijtimoiy muhitining turli talablari. Bola o‗ziga kerak bo‗lgan hissiy farovonlikni faqat tashqi talablarni qondirishga qodir bo‗lganda his qilishi mumkin. O‗zgarish ortida motivlar - bu birinchi navbatda bolaning maktabdagi tengdoshlari muhitidagi mavqei va nihoyat, jamiyatning kelajakdagi a‘zosi sifatida ongli pozitsiyasini oldindan ko‗ra oladigan shaxsiy munosabatlarining rivojlanishi bilan bog‘liq bo‗lgan yangi shaxsiy pozitsiya bilan bog‘liq yashirin ehtiyojlar; b) bolaning rivojlanish jarayonida xatti-harakatlar va faoliyatning zarur yangi shakllarini o‗zlashtirishi bilan bog‘liq holda yangi ehtiyojlar paydo bo‗ladi. Tayyor madaniy ob‘ektlarni o‗zlashtirish (muayyan sport turini o‗zlashtirgan bolalar - muntazam sport mashg‘ulotlariga bo‗lgan ehtiyoj); v) ehtiyojlar doirasini kengaytirish va yangilarining paydo bo‗lishi bilan bir qatorda, har bir ehtiyoj doirasida qiziqishning elementar, epizodik shakllaridan murakkab shakllargacha bo‗lgan rivojlanish, printsipial jihatdan, nazariy bilim va amaliy takomillashtirish va ijodkorlikka cheksiz ehtiyoj bor; d) bolaning (yoki o‗smirning) rivojlanishining motivatsion sohasi tuzilishining rivojlanish yo‗li o‗zaro ta‘sir qiluvchi ehtiyojlar va motivlarning o‗zaro bog‘liqligi bilan belgilanadi. Download 1.48 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|