Namangan davlat universiteti n. N. Azizov, M. U. Rahmonov psixologiya va sport psixologiyasi

2.4. Sport faoliyatini psixologik qo‘llab-quvvatlash 
Sport faoliyatini psixologik ta‘minlash ushbu faoliyatni optimallashtirish 
maqsadida murabbiy, psixolog, sportchi faoliyatidagi psixologik funktsiyalar 
majmuasini o‗z ichiga oladi. Sport jamoasidagi psixologik funktsiyalarni 
quyidagilar amalga oshirishi mumkin: 
1. Trener (agar u tegishli ma‘lumotga ega bo‗lsa, tashxis qo‗yish va ta‘sir 
qilish usullarini bilsa). 
2. Sport psixologi. 
3. Trener va psixolog bir shaxsda yoki yaqin hamkorlikda. 
Sport faoliyatini psixologik qo‘llab-quvvatlash vazifalariga quyidagilar 
kiradi: 
1. Sportchilar va sport murabbiylarining ruhiy jarayonlari, holatlari va shaxsiy 
xususiyatlarining diagnostikasi. 
2. Umumiy psixologik tayyorgarlik - sport o‗ynash bilan bog‘liq turli 
vaziyatlarga tayyorgarlik. U sport jamoasining kundalik hayotini talab qiladigan 
keng ko‗lamli vazifalarni o‗z ichiga oladi. 
3. Maxsus psixologik tayyorgarlik - sportchini (yoki murabbiyni) muayyan 
mashg‘ulotga, musobaqaga tayyorlash, muayyan ekstremal yoki qiyin vaziyatda 
sportchiga yordam berish. 
Vazifalarning har biri bir qator aniqroq vazifalarni o‗z ichiga oladi. 

---

Psixodiagnostika - amaliy muammolarni hal qilishga qaratilgan tadqiqotdir, 
chunki insonga ta‘sir qilish, uning psixologik tayyorgarligi bilan bog‘liq 
muammolarni muvaffaqiyatli hal qilish uchun uni o‗rganish kerak. 
Psixodiagnostikaning vazifalari: 
1.Sportchining shaxsiy xususiyatlarini hisobga olgan holda mashg‘ulot va 
raqobat sharoitida unga individual yondashuvni amalga oshirish. 
2. Har qanday sababga ko‗ra turli ta‘sir choralari qo‗llaniladigan guruhlarga 
bo‗lingan sportchilarni tayyorlashga tabaqalashtirilgan yondashuvni amalga 
oshirish. 
3. Sportchi va murabbiyga sportchining ko‗rsatkichlarini oshirish maqsadida 
uning tayyorgarligini optimallashtirish bo‗yicha psixologik tavsiyalar berish. 
4. Bo‗lajak sportchining sportga yo‗naltirilganligi, sport roli va sport 
faoliyatini yakunlayotgan sportchining ta‘rifigacha. 
5. Sportchi tayyorlashning turli bosqichlarida tanlash: 
- sportda selektsiya (umumiy tushuncha); 
- muayyan sport turi bo‗yicha tanlov; 
- aniq tanlovlar uchun tanlov; 
- muayyan raqobatdosh chiqish uchun tanlov. 
Sportchilar va sport jamoalarining umumiy psixologik tayyorgarligi - 
musobaqa faoliyatini optimallashtirish va sport natijalarini yaxshilash maqsadida 
sportchi, murabbiy va sport jamoasiga psixologik ta‘sir ko‗rsatish. 
Umumiy psixologik tayyorgarlik vazifalari: 
1.Sportchilarda hayotiy va sport fazilatlarining shakllanishi butun psixikaga 
ta‘sir qilishi kerak: 
- psixik jarayonlar darajasida, ayniqsa, bolalik davrida aqlning umumiy 
shakllanishi (idrok etish, fikrlash va xotira sifatining yaxshilanishi) mavjud; 
- ruhiy holatlar darajasida salbiy ta‘sirlarga umumiy hissiy qarshilikni 
shakllantirish, ularga moslashish sifatini oshirish kerak; 
- shaxs xususiyatlari darajasida, birinchi navbatda, irodaviy fazilatlarni 
(qat‘iyatlilik, o‗zini tuta bilish, mustaqillik, jasorat, maqsadlilik), shaxsiy faollik, 

---

muvaffaqiyat motivatsiyasi, o‗ziga ishonch, optimal o‗zini o‗zi qadrlash, yuqori 
o‗z-o‗zini nazorat qilish va boshqalar. 
Shunday qilib, o‗zgaruvchan va borgan sari murakkab sharoitlarga minimal 
xarajat bilan, faoliyat sifatini oshirish bilan tezda moslasha oladigan 
moslashuvchan shaxsni shakllantirish kerak. 
2. Sport faoliyati motivlarini shakllantirish va saqlash. 
3. Minimal yo‗qotishlar bilan qiyin musobaqa sharoitida ko‗rsatkichlarni 
oshirish (sportchining musobaqadan oldingi holatlarini tartibga solishga o‗rgatish) 
uchun sportchining ruhiyatini tartibga solish mexanizmlarini takomillashtirish. 
4. Sportchilarda sport hayotiga adekvat munosabatni shakllantirish, xususan: 
-o‗quv yuklamalariga; 
- sport rejimiga; 
- tanlov shartlariga; 
- ularning psixofiziologik holatlariga; 
- sport muvaffaqiyatlari va muvaffaqiyatsizliklariga; 
- murabbiyga va hokazo. 
5. Sport jamoasida qulay psixologik iqlimni shakllantirish (odamlararo 
optimal munosabatlarni shakllantirish). 
6. Sport mashqlari texnikasini o‗rgatishda murabbiylarga yordam berish. 
7. Sportchilar va murabbiylarga yomon odatlardan voz kechishga yordam 
berish. 
Sportchilar va murabbiylarning maxsus psixologik tayyorgarligi - mashg‘ulot 
jarayonida va musobaqalar paytida sportchining (va ba‘zan murabbiyning) holati 
va xatti-harakatlarini boshqarish. Umumiy psixologik tayyorgarlik qanchalik kam 
bo‗lsa, shunchalik muhim - maxsus. 
Maxsus psixologik treningning vazifalari: 
1. Trening uchun. 
2. Muayyan musobaqa uchun. 
3. Musobaqa paytida ma‘lum bir chiqishga. 
4. Sekonderlik (ijro paytida o‗zaro ta‘sir qilish). 

---

5. Mashq yoki musobaqadan keyin tiklanishga yordam bering. 
6. Raqobatda muvaffaqiyat yoki muvaffaqiyatsizlikni boshdan kechirishga 
yordam bering. 
Albatta, pedagogik faoliyatning butun xilma-xilligini 3 ta guruhda 
umumlashtirilgan ushbu 18 ta vazifani qamrab olish mumkin emas. Shunga 
qaramay, tavsiya etilgan ro‗yxat, shu jumladan ularning aksariyati ham 
psixologning o‗zi, ham uning funktsiyalarini bajaradigan murabbiy uchun 
psixologik faoliyatni rejalashtirish uchun boshlang‘ich nuqta bo‗lib xizmat qilishi 
mumkin. 
Ushbu muammolarni hal qilish vositalari o‗qituvchilarning psixologik 
tarbiyasi, shuningdek ularning malakasini oshirishning asosini tashkil qilishi kerak.