Namangan davlat universiteti n. N. Azizov, M. U. Rahmonov psixologiya va sport psixologiyasi

Jismoniy faollik shartlari: 
- jismoniy mashqlarni ko‗rsatish zarurati; 
- talabalar bilan birgalikda jismoniy harakatlarni amalga oshirish; 
- o‗quvchilarni jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanishni sug‘urta qilish 
zarurati. 
Tashqi muhit omillari bilan bog’liq sharoitlar: 
- ochiq havoda ishlash paytida iqlim va ob-havo sharoiti; 
- sport zallari, yozgi sport maydonchalarining sanitariya-gigiyena holati. 
Trener va jismoniy madaniyat o‗qituvchisining faoliyati doimo pedagogik 
muammolarni hal qilish bilan bog‘liq. Pedagogik muammoni hal qilish bir necha 
bosqichlardan o‗tadi: 
- pedagogik vaziyatni tahlil qilish, o‗qituvchi-trener oldida turgan vazifalarni 
hal qilishning mumkin bo‗lgan yo‗llari haqidagi farazlar; 
- taklif etilayotgan usullarni bashoratli baholash va ulardan mavjud sharoitlar 
(pedagogik vaziyat) uchun eng mosini tanlash; 
- qarorni amalga oshirish 
- uni amalga oshirishning borishi to‗g‘risidagi ma‘lumotlarni joriy tahlil qilish 
va kerak bo‗lganda tuzatish; 
- erishilgan natijani retrospektiv tahlil qilish va uni natija bilan baholashsh. 
Mashg‘ulotlar jarayonida o‗qituvchi-trenerning pedagogik muammolarni 
muvaffaqiyatli yechish qobiliyatini shakllantirish uchun darsni mustaqil psixologik 
tahlil qilishning maxsus ishlab chiqilgan tizimidan foydalanish tavsiya etiladi. 
Ushbu tizim pedagogika va psixologiya uchun umumiy bo‗lgan rivojlantiruvchi va 

---

tarbiyalovchi ta‘lim tamoyillariga mos keladi va shartli ravishda uch yo‗nalishga 
bo‗linadi: 
1. tarbiyaviy: o‗quvchi shaxsini rivojlantirish, uning axloqi, dunyoqarashini 
shakllantirish; 
2. uslubiy: darsni tahlil qilish (jamlanganlarning tayyorgarlik darajasi, 
ularning intellektual rivojlanishi, yoshi va individual xususiyatlariga ko‗ra 
maqsadlari, mazmuni va tashkil etilishini asoslash); 
3. muammoli, darsning zamonaviy ko‗rinishini taqdim etish, ya‘ni. ikkita 
adresatli guruhda birgalikdagi mashg‘ulotlar uchun: mashg‘ul bo‗lganlar (bu dars 
nutq-kogitativ faollikni, kommunikativ qobiliyatlarni, individual va psixologik 
fazilatlarni rivojlantirish nuqtai nazaridan unga nima beradi) va o‗qituvchi-trener 
(dars - vositadir). o‗z pedagogik mahoratini, shaxsiy fazilatlarini, kommunikativ 
qobiliyatlarini, nutqiy-kogitativ faoliyatini, o‗z-o‗zini anglashni takomillashtirish 
uchun). 
Darsni psixologik tahlil qilish o‗z bosqichlariga ega bo‗lib, ular o‗qituvchi-
trenerning mashg‘ulotlar davomidagi faoliyat shakllariga mos keladi: darsga 
tayyorgarlik, darsni bevosita o‗tkazish, o‗qituvchi-trener tomonidan darsni tahliliy 
tahlil qilish va baholash. o‗zi. 
Darsning tibbiy tahlili bo‗lajak dars rejasini o‗z ichiga olgan boshidan 
boshlanadi. Bu oladi: 
- o‗quv materialining mazmuni, 
- maqsad va vazifalar, 
- o‗qitish usullari va vositalari; 
- kasbiy tayyorgarlik darajasi 
- o‗qituvchi-trenerning individual psixologik va shaxsiy fazilatlarini 
rivojlantirish darajasi; 
- ishtirokchilarning yoshi va individual psixologik xususiyatlari; 
- ularning aqliy rivojlanish darajasi, 
- talabalarning moyilligi va qiziqishlari; 

---

- ularning ta‘lim va tarbiya faoliyatiga, jismoniy mashqlarga va muayyan 
o‗qituvchi-trenerga munosabati; 
- o‗quvchilarning o‗quv materialini o‗zlashtirish qobiliyati. Bundan tashqari, 
zarur 
sport 
jihozlari, 
inventarlarning 
mavjudligi, 
mashg‘ulotlar 
uchun 
rejalashtirilgan joylarning moslik darajasini hisobga olish muhimdir. 
Darsni psixologik tahlil qilishning hozirgi bosqichi bevosita pedagogik 
vaziyat sharoitida, dars rejasini amalga oshirishda amalga oshiriladi. O‗qituvchi-
trener bir vaqtning o‗zida: o‗quvchilarning darsga tayyorgarlik darajasini ko‗rishi, 
butun dars davomida intizomga rioya qilishi, o‗quvchilarning psixofizik holatini 
sezishi, talabalarning savollariga, sharhlariga, buyruqlariga bo‗lgan munosabatini 
to‗g‘ri idrok etishi kerak. , buyurtmalar va talablar; diqqat bilan tinglash va 
talabalarning javoblarini, ularning savollarini tushunish; doimiy ravishda barcha 
talabalar guruhini ko‗z oldida ushlab turish; o‗quvchilarni o‗quv materiallari 
bo‗yicha ham, o‗rtoqlarining xatti-harakatlari uchun ham kuzatishni tashkil etish; 
bolalarning o‗z tushuntirishlariga bo‗lgan munosabatini idrok etish; butun 
guruhning ish sur‘atini, qiyinchiliklarni, o‗quv materialini o‗zlashtirish 
chuqurligini, tipik xatolarni aniqlash; talabalarning alohida guruhlari (ularni kuchli, 
o‗rta va zaif guruhlarga bo‗lish) ta‘lim va tarbiya faoliyatining o‗ziga xos 
xususiyatlarini va ularning ishlarida mavjud xususiyatlarni, shuningdek, individual 
o‗quvchilarning xususiyatlarini hisobga olish; individual bolalarning xulq-atvori, 
nutqi, moyilligi, qobiliyatlari, qiziqishlari va rivojlanishidagi o‗ziga xos 
xususiyatlarga e‘tibor bering; ularning xulq-atvori va nutqini kuzatish, maktab 
o‗quvchilarining faoliyati va o‗z faoliyati o‗rtasidagi munosabatni kuzatish. 
Darsni loyihalash jarayonida olingan ma‘lumotlarga asoslanib, retrospektiv 
bosqich uni amaliy amalga oshirishdan iborat. Uning mazmuni qiyosiy tahlil 
bo‗lib, u sinfda olib boriladigan nazariy bayonotlar va amaliy harakatlarni 
tushuntirish va asoslash uchun tanlangan vazifalar, usullar va vositalarning 
to‗g‘riligini baholashni o‗z ichiga oladi. O‗qituvchi-trener darsning afzalliklari va 
kamchiliklarini aniqlashi va kamchiliklarini bartaraf etish yo‗llarini belgilashi 
kerak. 

---

Darsning 
psixologik tahlilini 
uning 
proyeksiyaviy-perseptiv-refleksiv 
qobiliyatlari va analitik loyihalash hamda reflektorlik qobiliyatlariga tayangan 
holda olib boruvchi o‗qituvchi-trenerning pedagogik faoliyatining tarkibiy qismi 
sifatida ko‗rish kerak. Bunday tahlil o‗qituvchi-trenerning o‗zini o‗zi boshqarish, 
o‗z-o‗zini nazorat qilish va o‗z-o‗zini rivojlantirishning asosiy mexanizmi bo‗lib 
xizmat qiladi. 
Murabbiyning kasbiy faoliyatining asosiy vazifalari o‗z sportchilarining 
mashg‘ulotlari va raqobat jarayonini ta‘minlashdan iborat (bu asosiy funktsiyalar). 
Biroq, bu global funktsiyalar aniqroq va aniqroq funktsiyalar orqali amalga 
oshiriladi, masalan: 
1. gnostik - murabbiyning ushbu sport turi nazariyasi va amaliyotidagi 
so‗nggi yutuqlari, shuningdek, o‗z shogirdlari va o‗zining professional sifatidagi 
bilimlarini o‗z ichiga oladi; 
2. diagnostika 
- 
sportchining 
umumiy 
(jismoniy, 
texnik, 
taktik) 
tayyorgarligining turli jihatlarini davriy ravishda o‗rganishni nazarda tutadi, 
shuningdek, muayyan musobaqaga va hatto chiqishga; 
3. kommunikativ - sportchilar va boshqa odamlar (rahbariyat, hamkasblar, 
jurnalistlar) bilan muloqotni eng samarali amalga oshirish; 
4. konstruktiv - o‗quv mashg‘ulotining tarkibini tuzish, bu uning rejasi-
kontseptsiyasida aks ettirilgan; 
5. rag’batlantirish - bolalarni o‗z bo‗limiga jalb qilish, sportchilarda sport 
bilan shug‘ullanish motivlarini shakllantirish va saqlash bo‗yicha tashviqot 
tadbirlarini amalga oshirish; 
6. ilmiy-amaliy - tadqiqot natijalari asosida sportchilarni tayyorlashning 
vazifalari va vositalari haqida zarur ma‘lumotlarni olish; 
7. tashkiliy - murabbiy tomonidan rejalashtirilgan vazifalarni amalga 
oshirish uchun sportchilar bilan ishlash (dars rejasida belgilangan); 
8. vakil - murabbiyning yuqori turuvchi organlar yig‘ilishlarida ishtirok 
etishi (tanlovda ishtirok etish uchun arizalar topshirish, qur‘a tashlash, tibbiy 
ko‗rikdan o‗tkazish va hokazolar uchun); 

---

9. rejalashtirish - tarbiyaviy-mashq ishlarini rejalashtirish va musobaqadan 
oldingi davrda sportchining xulq-atvori taktikasi; 
10. psixologik - murabbiy tomonidan sportchilar faoliyatini psixologik 
qo‗llab-quvvatlash vazifalarini belgilash va amalga oshirish; 
11. o‘z-o‘zini takomillashtirish - sportchilarning maksimal samaradorligini 
ta‘minlash uchun o‗z xatti-harakatlarini yaxshilash bo‗yicha ishlar (masalan, 
musobaqa paytida hissiy holatlarni o‗z-o‗zini tartibga solish ko‗nikmalarini 
oshirish); 
12. ikkinchidan - musobaqa jarayonida sportchilarni boshqarish; 
13. hakamlar-musobaqalarni tashkil etish va o‗tkazish (o‗quv-mashg‘ulot, 
do‗stona, ko‗rgazmali va boshqalar), musobaqalar to‗g‘risidagi nizomlarni ishlab 
chiqish, ularning sudyaligi, sportchilarni taqdirlashga o‗rgatish; 
14. iqtisodiy-sport anjomlari, sport uskunalari va kiyimlarini sotib olish, 
ularni ta‘mirlash, ta‘lim va raqobat uchun joylarni tashkil qilish masalalarini hal 
qilish; 
15. ekspert-baholash-sportchilarning sport yutuqlarini qiyosiy jihatdan 
baholash, ularning sport imkoniyatlarining dastlabki prognozini hisobga olgan 
holda.