Namangan davlat universiteti n. Sotvoldiyev biznesni tadqiq etish

Biznesni tadqiq etish usullari 
145 
Rag’batlantirish bahosini belgilash ham xaridorni o’ziga jalb qilishda muhim rol 
o’ynaydi. Bunday bahoni belgilashda xaridor ruhiyati e’tiborga olinadi, ya’ni ular 
savdolashishni yaxshi ko’rishlari va ikkinchidan me’yordagi normadan past narxlar 
iste’molchini o’ziga ma’lum darajada diqqatini tortishi hisobga olinadi.
"Qaymog’ini olish" va bozorga "kirib kelish" siyosatlari. "Qaymog’ini olish" 
siyosati yangi tovarlar uchun baho yuqori darajada belgilanadi. Bozor o’zlashtirilib asta-
sekin to’yinishidan so’ng esa iste’mochilarni yanada jalb etish maqsadida baho tushiriladi, 
tovarlarga arzonroq baho belgilanadi. "Qaymog’ini olish" siyosati yaxshi natija berishi 
uchun tovarlarga bo’lgan talab narxlarga qisman ta’sirchan bo’lishi; xaridorlar mahsulotni 
ishlab chiqarish va sotish xarajatlaridan kam xabardor va shu sababli belgilangan summani 
to’lashga tayyor turishga; bozorda tovarga raqobat bo’lmasligi; bozor doirasida narx 
segmentlari mavjud bo’lib, ular muayyan chegaralarda narxni o’zgartirib turishda imkon 
berishi lozim.
"Kirib olish" siyosati past narxlarni joriy etish va katta hajmli tovar oborotini amalga 
oshirishga qaratilgan siyosatdir. Bunda tovarlarga past baho belgilanadi. Oqibatda 
tovarlarning sotish hajmini keskin oshirib, tovarni yuqori narxlarda sotishga qaraganda 
ko’proq to’liq daromad keltiradi deb hisob yuritiladi. "Kirib olish" ko’proq bozor narx 
segmentlariga bo’linmagan va yuqori narxli tovarlarni xarid qilishga tayyor bo’lmagan 
sharoitlarda qo’llaniladi. Bu siyosatning ijtimoiy mavqeini qiyofa-ramzini bermaydigan 
yangi tovarlarga nisbatan qo’llash lozim.
Narxlarni belgilashda "raqobatda g’olib kelish" strategiyasi ham qo’llaniladi. Bu 
strategiya bozorga "kirib olish" strategiyasining boshqa bir ko’rinishi bo’lib, uning maqsadi 
yana chuqurroq masalaga - potentsial kelajak raqobatchining bozorga kirib kelishining 
oldini olishga qaratilgan. Uning vazifasi bozorda raqobatchi korxona paydo bo’lgunga qadar 
ko’proq tovarni sotishga erishish, xaridorlarning qalbiga o’rnashib olib, yangi raqobatchi 
korxonaga yo’l bermaslik tadbirlarini ishlab chiqishdan iborat. Bu siyosat baholarni iloji 
boricha tannarxga yaqinroq darajada belgilashni taqozo etadi. Buning ma’nosi, olinadigan 
foyda miqdori kam bo’ladi va, demak, firmalar bozorda harakat qilmog’i va ko’proq foyda 
olish uchun katta hajmdagi tovarni sotishga erishmoqlari lozim. 
Amaliyotda aniq sharoitdan kelib chiqqan holda baho o’rnatishning quyidagi 
usullaridan foydalaniladi: to’liq xarajatlar; o’rtacha xarajatlar: cheklangan xarajatlar ishlab 
chiqarishning normal (standart) xarajatlariga asosan, to’g’ridan-to’g’ri xarajatlarni hisobga 
oluvchi maqsadli baho yoki maqsadli foyda normasi. Bularning har bittasiga alohida 
to’xtalib o’tamiz.