Namangan davlat universiteti n. Sotvoldiyev biznesni tadqiq etish

Biznesni tadqiq etish usullari 
89 
M.Porter mamlakat iqtisodiyotining raqobatbardoshligi uning resurslar bilan yaxshi 
taminlanganligigagina bog’liq emasligini, raqobat ustunligini shakllantirish, ta’minlab turish 
mumkinligini ko’rsatib berdi va unga mamlakat firmalarining raqobatbardoshligini
ta’minlash orqali erishiladi degan fikrni ilgari surdi.
Raqobatbardoshlikni shakllantirish va rivojlantirishning M.Porter kontseptsiyasiga
ko’ra mamlakatning raqobat jihatdan ustunliklari “milliy romb”ni tashkil etuvchi to’rtta 
unsurdan iborat. 
Quyida “Milliy romb” ni tashkil etuvchi unsurlarga qisqacha tavsif beramiz. 
1. Mehnat, material, bilim, pul, infratuzilma resurslari bilan ta’minlanganlik 
mamlakatningraqobatbardoshligiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Bu resurslarning ba’zilari 
oldindan mavjud bo’lsa, ayrimlari yaratiladi va rivojlantiriladi. 
2. Mamlakatda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarga ichki va tashqi bozorlardagi 
talabning hajmi, tarkibi va ularning o’zgarishi milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligiga 
bevosita ta’sir ko’rsatadi. Bu mahsulotlarga talab hajmining oshishi milliy iqtisodiyotning 
raqobatbardoshligini oshiradi va aksincha. 

---

Biznesni tadqiq etish usullari 
90 
4.1-rasm. Mamlaktning raqobat jihatdan usunligini tashkil etuvchi unsurlar 
(M.Porterning raqobat ustunliklari rombi). 
 
3. Raqobatbardosh hamkor tarmoqlarning mavjudligi murakkab mahsulotlarni ishlab 
chiqarishni yo’lga qo’yish, qimmat resurslarni mamlakat ichidan topish, mahsulot yetkazib 
beruvchilar faoliyatini muvofiqlashtirish, yangiliklarni joriy qilishga ko’maklashish 
imkonini beradi. Minglab butlovchi qismlarni talab etuvchi avtomobillarni ishlab 
chiqarishda raqobatbardosh bo’lish shu qismlarning aksariyatini mamlaktda ishlab 
chiqarilishini yo’lga qo’ymasdan mumkin bo’lmaganidek, kimyoviy tolalar, tugmalar va 
sifatli bo’yoqlar ishlab chiqaruvchi korxonalar mamlakatda mavjud bo’lmasa, birgina paxta 
xomashyosining mo’l-ko’lligi ko’ylak ishlab chiqarishda raqobatbardoshlikni ta’minlash 
uchun yetarli bo’lmaydi. 
4. Firmani boshqarishda raqobatning xususiyatlari e’tiborga olinadi. Bunda turlicha 
strategiyalar va maqsadlar ishlab chiqiladi. Ichki bozorda keskin raqobatning mavjudligi 
firmalarni o’z faoliyatini takomillashtirishga, ishlab chiqarishni kengaytirish uchun tashqi 
bozorlarga chiqishga undaydi. Kuchli ichki raqobat muhitida toblangan firmalar tashqi 
bozorlarda ham osonroq muvaffaqiyatga erishadi. SHu sababli, hukumatning mamlakat 
ichida erkin raqobat muhitini yaratish, monopollashuvga qarshi kurashish kabi chora-
tadbirlari muhim ahamiyatga ega. 
Ushbu to’rtala unsurga hukumatning faoliyati va tasodifiy holatlar ta’sir ko’rsatadi. 
Tasodiflar jumlasiga mamlakatni rivojlantirishning umumiy shart-sharoitlari bilan bog’liq 
bo’lmagan, yuzaga kelishiga firma ham, davlat ham ta’sir ko’rsata olmaydigan hodisalar 
kiradi.Ularga ixtirochilik, yirik texnologik yutuqlar, resurslar narxining keskin ko’tarilishi, 
jahon moliyaviy bozorlari konyukturasi vaalmashinuv kurslarining keskin o’zgarishi, tashqi 
talabning keskin o’zgarishi, chet el hukumatlarining siyosiy qarorlari, urushlar va tabiiy 
ofatlarni kiritish mumkin.
Hukumat milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini har to’rt unsurga ta’sir ko’rsatish 
orqali shakllantiradi va o’zgartiradi.