Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti pedagogika va psixologiya fakulteti ommaviy axborot vositalarining ijtimoiy tarbiyaga ta’siri

Ushbu bosqich ham qo‘shildi sifatli va etnografik tadqiqot usullari mavjudga miqdoriy va bixeviouristik tadqiqotlar usullari. Bundan tashqari, bir nechta tadqiqot loyihalari ommaviy axborot vositalarini yoritishda atrof-muhit ta’siriga qaratilgan ozchilik va chekka ijtimoiy harakatlar.
Vakil tadqiqotlari:
Van Zoonenning tadqiqotlari (1992): Gollandiyadagi ayollar harakatiga ommaviy axborot vositalarining qo‘shgan hissasini o‘rganadi.[22]
Media muhitining yangi bosqichi
1970-yillarning boshlarida kompyuter vositasida individual yoki guruh xatti-harakatlari ta’siri bo‘yicha tadqiqotlar paydo bo‘ldi.[10] Fokusning ta’siriga qaratildi kompyuter vositasida aloqa (CMC) shaxslararo va guruh ta’sirida. Dastlabki tadqiqotlar CMCning noma’lumligi va og‘zaki bo‘lmagan (eshitish yoki ko‘rish) belgilarining yo‘qligi kabi cheklov xususiyatlarini hisobga olgan holda, CMC sheriklarining bir-biridan shakllangan ijtimoiy o‘zaro ta’sirlari va taassurotlarini o‘rganib chiqdi.[2] CMC tadqiqotlarining birinchi avlodi mavjud bo‘lgan "faqat matnli" Internet-kontentni (masalan, elektron pochta xabarlari) yuzma-yuz muloqot bilan taqqoslashdi (Culnan & Markus, 1987).[23] Masalan, Daft va Lengel (1986) ommaviy axborot vositalarining boyligi nazariyasi ommaviy axborot vositalarining ma’lumotni ko‘paytirish qobiliyatini baholash.[24]
1990-yillarda Internet shaxsiy foydalanish uchun keng qo‘llanilib, CMC tadqiqotlarini yanada kengaytirdi. Kabi nazariyalar ijtimoiy axborotni qayta ishlash (Uolter, 1992)[25] va ijtimoiy identifikatsiya / deindividatsiya (SIDE) modeli (Postmes va boshq. 2000)[26] foydalanuvchilarning xatti-harakatlariga CMC ta’sirini o‘rganib, ushbu ta’sirlarni solishtirdi yuzma-yuz muloqot effektlar. Dinamikaning paydo bo‘lishi bilan foydalanuvchi tomonidan yaratilgan tarkib veb-saytlar va ijtimoiy media platformalarida tadqiqot natijalari CMC tadqiqotlari uchun yanada qulayroqdir. Masalan, Valkenburg va Piter (2009) o‘spirinlar o‘rtasida Internet orqali o‘zini o‘zi ochib berish gipotezasini ishlab chiqdilar va ijtimoiy media platformalari birinchi navbatda yoshlar o‘rtasidagi haqiqiy do‘stlikni saqlab qolish uchun foydalanilishini ta’kidladilar. SHu sababli, ushbu ommaviy axborot vositalaridan foydalanish ushbu do‘stlikni yaxshilashi mumkin.[27] YAngi CMC texnologiyalari tez sur’atlar bilan rivojlanib, yangi media effektlari nazariyalarini talab qilmoqda.[13]
Tipologiya
Media effektlarini o‘rganish bo‘yicha keng ko‘lam tashkiliy muammolarni keltirib chiqaradi. Media-effektlarni maqsadli auditoriya turi bo‘yicha yoki individual (mikro) yoki auditoriya yig‘indisi (makro) darajasida tashkil qilish samarali usullardan biridir. Denis McQuail, taniqli aloqa nazariyotchisi, grafaga effektlarni tashkil etdi.
Mikro daraja
O‘zlarining kuzatuvlari va xulosalariga asosan ommaviy axborot vositalari foydalanuvchilari guruhlariga, muassasalariga, tizimlariga yoki umuman jamiyatga emas, balki individual asoslarga asoslangan nazariyalar mikro darajali nazariyalar deb nomlanadi.[28]
Vakil nazariyalari:
Ishlab chiqish ehtimoli modeli
Ijtimoiy kognitiv nazariya ommaviy kommunikatsiya
Ramkalash nazariya
Astarlash nazariya
Mikro darajadagi shaxslarga olti xil ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Kognitiv: eng aniq va o‘lchanadigan ta’sir; orqali olingan har qanday yangi ma’lumotlar, ma’no yoki xabarni o‘z ichiga oladi ommaviy axborot vositalarini iste’mol qilish. Kognitiv effektlar o‘tmishdagi bilimlarni kengaytiradi: shaxslar naqshlarni aniqlashi, axborot manbalarini birlashtirishi va yangi xulq-atvorda xulosa chiqarishi mumkin.
E’tiqodlar: Inson har bir media-xabarni tasdiqlay olmaydi, lekin ko‘plab xabarlarga, hatto voqealar, odamlar, joylar va ular hech qachon birinchi marta duch kelmagan g‘oyalar to‘g‘risida ishonishni tanlashi mumkin.