Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti pedagogika va psixologiya fakulteti

3. Asabiylashgan emosional holatning tipik dinamikasiga ko’ra: tavakkalchini subyektov tusmol qilish va rivojlanishning impulsivlanishi (ichki turtkisi yordamida), portlovchi «lavaga o’xshab borish va sekinlashuvi, yani ba’zi mualliflarning fikricha», to’g’ri burchakli affekt holatining kechishiga kiradi.
4. Affektning xarakterli «fiziologik» belgilaridan biri uzluksiz pantomimik va vegetativ ko’rinish nutqning ekspressiv va kommunikativ funksiyalarining buzilishida ifodalanadi.
Nerv sistemasining kuchsizlanishi va ishdan chiqish bosqichida energiyani juda intensiv ravishda sarflashi — bu affektiv portlash jarayonida har qanday shaxs uchun simptomdir (alomatdir).
Bularga psixik va jismoniy zaifliklar — kuchli psixik ezilish, depressiya, bo’shashish, o’ta charchash, o’zini yo’qotib ko’yish, jahli chiqish va jabrlanuvchiga achinish hislari kiradi.
Qoida bo’yicha bunday shaxslar (jinoyat sodir kilgan insonlar) voqea sodir bo’lgan joyda qoladilar, odatda ushbu voqea haqida o’zlari milisiyaga xabar beradilar, jabrlanuvchiga yordamga shoshiladilar.
Ko’pincha esa ba’zi bir jinoyatchilar voqea sodir bo’lgan joydan qochishga intiladilar, lekin o’z izlarini yo’qotishga intilmaydilar, tashqi ko’rinish haqida qayg’urmaydilar, aniq maqsad va yo’nalishlarga ega bo’lishga harakat qilmaydilar.
Affektning xulosa bosqichida u amneziya shakliga o’tishi mum­kin. Ular affektning xavfli ko’rsatkichi bo’lib, uning obyektdagi mezonlarning (belgilarning) ortda qolganligini ifodalaydi. Barcha detallar va harakat haqidagi materiallarning to’la saqlash nafaqat o’zini, balki atrofdagilarni ham qiziqtirmaydi, bu esa bevosita tarzda jinoyatning amalda oshirilishida ongning ekspert xulosasiga hech qanday dahli yo’qligini tasdiqlaydi.
Xotiraning affektdan keyingi buzilish natijasi to’la amneziya darajasiga yeta olmaydi, bazida vaziyat elementlarining uqtirilishida va shu borada psixolog-ekspertning xulosasini olishda o’z aksini topadi. Hamma hollarda ham ekspert xulosasining zid (teskari) tomonlari haqiqatga, maqsadga erishishga to’sqinlik qilgan, jinoyatni yashirishga sharoit yaratib kelgan.
Doimo shuni hisobga olish kerakki, shunga o’xshash ekspertiza xulosalari xotiraning buzilishida himoya rolini o’ynagan. Shuning uchun ham sud-psixologik ekspertizasini o’tkazishda affektning xarakteristika-si, subyektivga o’xshash, ikkinchi darajali rol o’ynaydi va affektning obyektiv belgilarini hisobga olgan holda jinoyat sodir qilgan jarayondagi holat ekspert xulosasiga to’g’ri kelishi lozim.