Noma janri haqida Nasimxon Rahmonovning “O`zbek adabiyoti tarixi”

Xullas, nomachilik fors adabiyotida qadim ildizlarga ega. Ayni paytda Markaziy Osiyoning qadimiy udumlari, yuqorida ko`rib o`tganimizday, ijtimoiy, siyosiy, va harbiy hayoti ham noma janriga o`z ta`sirini o`tkazgan. Yana shuni aytib o`tish kerakki, o`zbek adabiyotida noma janrini boshlab bergan va rivojlantirgan ijodkorlar Oltin O`rda adabiy muhitida forscha nomalardan yaxshi xabardor bo`lganlar. Muhammad Xo`jabekning Xorazmiyga qarata “Ochunda porsiy daftarlaring bor” degan gapi ham buni tasdiqlaydi. Xorzmiy singari yetuk ijodkorlar ham, qolaversa, keng xalq ommasi ham fors tilidagi nomalardan yaxshi xabardor edi.”

Shu o`rinda aytish joizki, “noma janrini asar ichida qahramonlarning bir-biriga maktub yo`llashi bilan bir narsa deb tushunmaslik kerak. Masalan, Alisher Navoiyning “Farhod va Shirin” dostonidan Farhodning Shiringa, Shirinning Farhodga, shuningdek, “Layli va Majnun”dan Laylining Majnunga, Majnunning Layliga maktublari o`rin egallagan. Mustaqil biror asar tamoman noma usulidan foydalanilgan holda bitilsagina, u noma janriga daxldor hisoblanadi. “Noma” so`zini asar nomiga tirkash bu janrga taalluqli bo`lmagan boshqa asarlarda ham uchraydi. Masalan, Salohiddin Toshkandiyning “Temurnoma”, Zahiriddin Muhammad Boburning “Boburnoma”, uning qizi Gulbadanbegimning “Humoyunnoma” asarlari nomlarida “noma” so`zi ham qo`llangani bilan ular noma emas, sarlavhada qayd etilgan shaxs hayoti bilan bog`liq tarixiy asar ma`nosini anglatadi.”

Turkiy adabiyotga noma janri Xorazmiy o`zining “Muhabbatnoma”si bilan kirib keldi. Uning nomanavislik an`anasini Xo`jandiy “Latofatnoma”, Yusuf Amiriy “Dahnoma”, Said Ahmad “Taashshuqnoma”, Sayyid Qosimiy esa “Haqiqatnoma” va “Sadoqatnoma”nomli asarlari bilan davom ettirdilar. Xorazmiy – XIV asrda yashab, turkiy va forsiy tilda ijod etgan shoir. Biroq bizga uning asosan o`zbek, qisman tojik tilida bitilgan birgina “Muhabbatnoma” asari yetib kelgan. Tarjimayi holi haqida ham shu asardagi ma`lumotlardan boshqa ma`lumotga ega emasmiz. Hatto, uning asl ismini ham bilmaymiz. “Muhabbatnoma”da shoirning o`zi qayd etishicha, Oltin O`rda xoni Jonibekxonning Sirdaryo muzofotidagi hukmdorlaridan biri Muhammad Xojabek forsiy tilda she`rlar yozib, mashhur bo`lgan Xorazmiydan: “Bu qish mening yonimda yurib, bizning tilda (ya`ni turkiyda) bir kitob yozsang”,-deb iltimos qiladi: