«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

245 
bo‗lish AQSh, Yaponiya, Germaniya, Buyuk Britaniya, Fransiya kabi yuksak 

darajada avtomobillashgan davlatlarda ko‗proq. Aholi o‗rtasidagi o‗lim

ko‗rsatkichiga turli xalqlar turmush sharoiti, ularning odatlari va ovqatlar tarkibi 
ham ta‘sir qiladi. Masalan, alkogolizmdan sodir bo‗lgan jigar serrozi kasalligi eng
ko‗p fraktsiyalarda uchraydi. Ayrim kasalliklarni geografik tarqalishi 
ahamiyatlidir. Masalan, qizil o‗ngach yarasi kasalligi O‗zbekiston, Qozog‗iston va
Turkmanistonda, sut bezlari yarasi Latviya, Estoniyada uchraydi.
O‗limning sotsial sabablari ko‗p jihatdan ijtimoiy tuzumga bog‗liq. Masalan,
O‗zbekistonda bepul tibbiy xizmat tufayli ko‗plab kasalliklar – bezgak, qizamiq va 
boshqa infeksion kasalliklar tugatilgan.
Aholining tabiiy o„sishi.
Aholining tabiiy o‗sishi ma‘lum bir muddatda 
tug‗ilganlar sonidan o‗lganlar sonini olib tashlaganda qolgan qoldiq bilan
o‗lchanadi. 
Aholining tabiiy o‗sishi dunyoning turli qismlarida, har xil mamlakatlarda,
hatto bir mamlakatning ayrim qismlarida turlichadir Masalan: O‗zbekiston tabiiy 
o‗sishi yuqori bo‗lgan davlatlardan hisoblanadi. Buning sabablari tug‗ilish va
o‗limga bog‗liq. Hozir Yer shari aholisi har yili 2 foizga ko‗paymoqda. Ammo, 
aholi tabiiy o‗sishining dunyo bo‗yicha o‗rtacha ko‗rsatkichidan yuqori bo‗lgan
joylar ham bor. Rivojlanayotgan mamlakatlarda aholi ko‗payishi yiliga 3-4 foizga 
yetadi. Eng kam tabiiy o‗sish rivojlangan kapitalistik mamlakatlarda kuzatiladi.
Masalan, Yaponiyada – 10,8, Avstraliyada – 9,2, Italiyada – 4,9, AQShda – 5,9, 
Buyuk Britaniyada – 0,6 ‰ ni tashkil etadi. O‗zbekistonda bu ko‗rsatkich 18‰ ni
tashkil etmoqda. 
Dunyo hududlarini tug‗ilishning XX asrning ikkinchi bosqichidagi holatiga
qarab sharhlamoqchi bo‗lsak, ularni shartli ravishda uch guruhga ajratish 
maqsadga muvofiq.

---

---