«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

39 
Ma‘lumki, Buyuk geografik kashfiyotlar xalqaro savdo va ilk kapitalistik 

munosabatlarning rivojlanishiga sabab bo‗lgan. Bu davrda hududiy mehnat

taqsimotining chuqurlashishi va jahon xo‗jaligining shakllanishi, o‗z navbatida, 
iqtisodiy geografiya fanining rivojlanishida muhim bosqich bo‗ldi. O‗sha davrlarda
mamlakatlar va ularning hududiy birliklari haqidagi iqtisodiy geografik tavsif 
g‗arbiy yevropalik olimlarning asarlarida chuqur talqin etilgan. Ayniqsa, ilk
geografik bilimlarning nazariy jihatlari mamlakatning rivojlanishida alohida 
ahamiyatga ega bo‗lgan iqtisodiy geografik o‗rin, yerning ustki tuzilishi, aholining
tarkibi, shaharlar, siyosiy tuzum masalalariga qaratilgan. Ayni paytda, buyuk 
geografik kashfiyotlar natijalari va keyinchalik mustamlaka yoki qaram
mamlakatlarning vujudga kelishi, dengiz tadqiqotlarining rivojlanishi va boshqa 
omillar davlatlararo savdo-sotiq ishlarini olib borishda tijorat geografiyasining
vujudga kelishiga sabab bo‗ldi. Bu yo‗nalish, dastavval, eng ko‗p mustamlaka 
mamlakatlariga, qulay transport geografik mavqega va yuksak dengiz
kemachiligiga ega bo‗lgan Angliyada rivojlana boshladi. 
XVI asr va XVII asrning birinchi yarmida texnika taraqqiyoti sanoatning
rivojlanishiga, transport va savdo aloqalariga kuchli ta‘sir qildi. XVII asr 
o‗rtalaridan boshlab Yevropada fabrika va zavodlarning ishlab chiqarishda bosh
sohaga aylanishi, Angliyaning jahon iqtisodiyotida muhim o‗rin tutishi, milliy 
xo‗jalik tizimlarining baynalmilallashuvi va geografik mehnat taqsimotining
chuqurlashuvi, ishlab chiqarishni oqilona joylashtirish nazariyalarini yuzaga 
keltirdi.
XIX asrning 70-yillari va XX asr boshlariga qadar bo‗lgan bosqichda yirik 
sanoat, zamonaviy transport va xalqaro bozorlar jahon xo‗jaligining shakllanishi va
rivojlanishiga olib keldi. Bu bosqichda sanoatni oqilona joylashtirish – ―shtandort‖ 
nazariyalarining yuzaga kelishi iqtisodiy geografiyani fan sifatida shakllanishi
uchun shart-sharoit hozirladi. 

---

---